Yeni hükümet ile Berlin-Ankara ilişkileri ne yöne kayar?

Almanya’da erken seçim sonrası gözler haftalarca sürmesi beklenen koalisyon görüşmelerine çevrilirken, hükümetin kurulması ve yeni dışişleri bakanının belirlenmesinin akabinde Türkiye ile münasebetlerin ne tarafta ilerleyeceği de merak konusu.

23 Şubat’taki seçimlerin galibi Hristiyan Birlik (CDU/CSU) partilerinin koalisyon için çok fazla seçeneği bulunmuyor. Resmi olmayan sonuçlara nazaran oyları yüzde 28,5 olan ve sandıktan ikinci parti olarak çıkan çok sağcı Almanya için Alternatif (AfD) ile koalisyona gitmeyeceğini duyuran CDU/CSU, yüzde 16,4 oyla üçüncü sırada bulunan Toplumsal Demokrat Parti’nin (SPD) kapısını çalmak zorunda kalacak.Almanya’da CDU/CSU’nun SPD ile kurduğu koalisyonlara “büyük koalisyon” deniliyor.

23 Şubat seçimlerini ve Türkiye-Almanya alakalarını yakından izleyen uzmanlar yeni hükümetle birlikte iki ülke ortasında son periyotta ilerleme sağlanan alanlarda farklı açılımlar gelme ihtimalini yüksek görüyor. Fakat evvelden masada olan insan hakları, demokrasi, hukukun üstünlüğü üzere pahaların Berlin-Ankara bağlarının kıymetli parametreleri ortasında eskisi kadar yer almayabileceği düşünülüyor.

İlişkiler “işlevsel temelde” mi sürecek?

Hükümet kurma görüşmeleri şimdi başlamazken yeni koalisyon için en yüksek ihtimal CDU/CSU ile SPD’nin ittifakına veriliyor.

Bu ihtimal ise İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Dış Siyaset Programı Koordinatörü Zeynep Alemdar tarafından Türkiye için en âlâ senaryolardan biri olarak yorumlanıyor. Alemdar, bu türlü bir koalisyonun Türkiye’ye karşı pragmatik bir tavır takınacağı öngörüsünde bulunurken, EDAM’da Dr. Yaşar Aydın ile birlikte kaleme aldıkları makalede bunu şöyle açıklıyor:

“CDU/CSU Türkiye’nin AB üyeliğine sıcak bakmıyor, iştirak müzakerelerinin yine canlandırılması gündemlerinde yer almıyor. Lakin mecliste tek fraksiyon çatısı altında hareket edecek olan Hristiyan Birlik partileri Türkiye’nin jeostratejik değerinin ve Ortadoğu, Karadeniz ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde oynadığı ve oynayabileceği istikrar sağlayıcı rolün de şuurunda. Örneğin SPD’nin seçim programında Türkiye anılmazken, CDU/CSU’nun seçim programında Türkiye’nin hem AB hem de Almanya için kıymetine vurgu yapılıyor.”

Alemdar, Başbakan olması beklenen Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz’in bir hukukçu olmasının yanı sıra uzun yıllar yatırım uzmanlığı yaptığını hatırlatarak, bu siyasetçinin başbakanlığı periyodunda Türkiye-Almanya bağlarında son devirde gözlemlenen yumuşamanın devam edebileceğini belirtiyor.

“Merz’in genel olarak geçerli olan ve perakendeci münasebetler dediğimiz tıpta bağları sürdürmeye devam edeceğini düşünüyorum” diyen Alemdar, Türkiye ile Almanya ortasında savunma ve iktisat üzere alanlarda ise ortak çıkarlar doğrultusunda “işlevsel ilişkinin” devam edeceğini düşünüyor.

Savunma iş birliği nasıl ilerler?

Ankara’nın satın almak istediği 40 adet Eurofighter Typoon savaş uçağına uzun müddet yeşil ışık yakmayan Berlin sonbaharda bu tavrını değiştirmişti. Başbakan Olaf Scholz, 19 Ekim 2024’te gerçekleştirdiği İstanbul ziyaretinde Eurofighter satış sürecinin başlatılması için birinci onayı verdiklerini açıklamıştı.

Türk-Alman Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ebru Turhan’a göre Donal Trump’ın Beyaz Saray’a gelişi, hem Almanya dâhil Avrupa’da çok sağın yükselişi hem de gelişmekte olan ve yükselen birçok ülkede gözlemlenen “illiberal trendler” uluslararası sistemde iş birliği ve diyaloğun kıymetlerden epeyce uzak, daha pragmatik ve transaksiyonel bir tavırla gerçekleşebileceğine işaret ediyor.

Turhan, her ne kadar Merz savunma ve güvenlik siyasetleri alanında Türkiye ile iş birliğinin geliştirilmesine yönelik sinyaller verse de Avrupa Kurulu’nun son raporunda Türkiye ve AB ortasında güvenlik ve savunma siyasetleri ahenk oranının tarihi bir rekorla yalnızca yüzde beş seviyesinde seyretmesine dikkat çekiyor. Turhan bu durumun savunma alanındaki iş birliğinin “hep istikrarlı ve kolay gerçekleşemeyebileceğine” işaret ettiğini belirtiyor.

AB kapıları Türkiye için en son olarak kapanır mı?

Peki Avrupa Birliği’nin (AB) lokomotifi Almanya’daki hükümet değişiminin bu açıdan ehemmiyeti ne olabilir?

Turhan gerek Hristiyan Demokratların gerekse evvelce Türkiye’nin AB sürecine dair bilhassa olumlu duruşu ile tanınan Toplumsal Demokratların seçim programlarına bakınca Almanya açısından Türkiye’nin AB üyelik kapısının fiilen kapandığının söylenebileceğini belirtiyor.

Hristiyan Demokratların seçim programlarında tarihte birinci kere çok açıkça Türkiye’nin mutlaka AB üyesi olmayacağını belirttiğini, Toplumsal Demokratların ise seçim programlarında genişlemeyle ilgili paragrafta Türkiye’den bir söz bile bahsetmediğini anımsatarak, “Her ne kadar son formülasyon için koalisyon antlaşmasını beklememiz gerekse de Almanya açısından Türkiye’ye aralanan AB kapısının pratikte son olarak kapandığını ön görebiliriz” diyor.

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da son basın toplantısında Türkiye’nin AB ile üyelik müzakerelerinin fiilen donmuş durumda olduğunu söylemişti.

Alemdar, bağlarda hem ikili bazda hem de AB perspektifi açısından “çarpışmalı bir döneme” girileceğini düşünmediğini söz ederken, son periyotta AB’nin kendi içindeki dengelerin de aslında değiştiğini, Birlik’in artık liberal normları güçlendirici yapısının çok kalmadığını belirtiyor.

Yeni hükümette dışişleri bakanı kim olacak?

Koalisyon seçenekleri fazla olmasa da hükümetin kurulabilmesinin haftaları bulacağı varsayım ediliyor.

Alemdar, her ne kadar şu anda CDU/CSU ile SPD’nin kuracağı bir koalisyona gerçek gidiliyor üzere görünse de görüşmelerin şimdi başlamadığını hatırlatarak, yeni hükümetin yapısı kadar dışişleri bakanlığını hangi partinin alacağının da kıymetli bir etken olacağını kaydediyor.

Yeni dışişleri bakanını sıkıntı ve çalkantılı bir dış dünya bekliyor. Almanya erken seçim sonrası dış siyasette de yeni bir periyodun hazırlığında. ABD’den uzaklaşacak olan Berlin’in savunmasında da büyük değişikliklere gitmesi bekleniyor.

Turhan’a nazaran, Merz’in bilhassa memleketler arası sistemde yaşanan türbülanslar ve transatlantik bağlarda yaşanan kopmalar nedeniyle süratli bir koalisyon kurulması gerektiğini belirtmesi, muhtemel bir CDU/CSU-SPD koalisyonuna ait görüşmelerin çok uzun sürmeyebileceğini gösteriyor.

Yeni jeopolitik ortamda dışişleri bakanlığı ve savunma bakanlığı üzere konumların daha çok değer kazandığını da belirten Turhan, bu vazifeleri hangi partilerden siyasalların dolduracağı konusunun görüşmelerin en kıymetli noktaları ortasında olabileceğini söz ediyor.

AfD’nin ilgilere tesiri ne olabilir?

Almanya’daki seçimlerde resmi olmayan sonuçlara göre aşırı sağcı parti AfD, Eylül 2021’deki seçimlere kıyasla oyunu 10 puan artırarak seçmenlerin yüzde 20,8’inin dayanağını aldı.

Böylelikle aşırı sağcı bir parti İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra birinci sefer rekor seviyede oy olarak mecliste ikinci siyasi güç olmayı başardı. Kestirimlere nazaran AfD’nin Federal Meclis’te 152 sandalyesi olacak. Ancak AfD’nin ikinci parti olmasına karşın hükümet ortağı olması beklenmiyor.

Turhan, AfD ile göç mevzularında parlamentoda paydaşlık yapmaya hazır olan CDU’nun, gerek Almanya gerekse başka Avrupa ülkelerinde bir türlü tam tahlil bulunamayan göç idaresinin Türkiye ile iş birliği hâlinde daha dışsallaştırılmasına olumlu bakabileceğine işaret ediyor. Turhan, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Öte yandan, her ne kadar AfD son seçim kampanyasında Türk asıllı Alman vatandaşları ve Türk diasporasını gaye almamış ve dikkatini öbür göçmen kümelerine çevirmiş olsa da gelecek periyotta kimlik siyasetlerinin Türk diasporası üzerinden yapılmayacağının garantisi bulunmamakta.”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da dünkü kabinenin akabinde yaptığı açıklamada Batılı kuruluşlar ve başkanların Gazze savaşında “sınıfta kaldığını” belirtirken ülke ismi belirtmeden şunları kaydetmişti:

“Yıllardır dünyaya örnek gösterilen Batılı bedellerin insanlık için ortak bir yarar gayesinin olmadığı bilhassa bu süreçte tekrar anlaşılmıştır. Prestij ve inanç kaybının kısa müddette toparlanması da mümkün değildir. Bu tablo karşısında bizim için asıl olan çıkarlarımızın korunmasıdır. Tıpkı halde 4-5 nesildir Avrupa’da yaşayan vatandaşlarımızın huzur ve iyiliğine büyük kıymet veriyoruz. Çok sağ gerçekliğinin Avrupalı Türkler ve Müslümanlar açısından bir tehdit oluşturmaması için gelişmeleri dikkatle takip ediyoruz.”

Alemdar ise Meclis’te AfD’nin yüzde 20’lik bir yükü olacağına ve bunun da tesirli bir muhalefet getireceğine işaret ederek, bu partinin göçmenlere ve Türk diasporasına yönelik makul bir siyaseti olup olmayacağı ile yeni koalisyon hükümetinin buna karşı takınacağı tutumun da beklenip izlenmesi gerektiğini söylüyor.

CDU ve SPD’nin Türkiye’yi ilgilendiren hangi mevzularda AfD’yle müzakere yapmasının gerekebileceğinin de belirleyici olabileceğini söyleyen Alemdar, bununla birlikte savunma ve iktisat bahislerinde bir sorun olmayacağını düşünüyor.

Alemdar, AfD’nin muhalefetinin iktidar siyasetlerinde bir sonuç doğuracağını sanmadığını lakin genel olarak periyoda ve alakaların o sıradaki durumuna nazaran lisanın sertleşmesi ya da yumuşamasının beklenebileceğini söyleyerek, göçmen aksisi bu partinin Almanya’da yaşayan Türkiye kökenliler için kıymetli bir sonuç vermesini ise öngörmüyor. Alemdar, Türkiye kökenlilerin eski göçmenler olduğuna dikkat çekiyor.

Yeni hükümet ile Berlin-Ankara ilişkileri ne yöne kayar?

Benzer İçerikler