Yabancı dil bilenler daha mı akıllı?

Yeni bir lisan öğrenmek için pek çok neden var. Bu mesleksel bir gereklilik olabilir, gönül bağlantısı, yabancı lisan sevgisi ya da bir bölgenin kültür ve insanına duyulan şahsî ilgi… Lakin yapılan bilimsel araştırmalar, yabancı lisan öğrenmenin beyefendisine de âlâ geldiğini ortaya koyuyor.

Yeni bir lisan öğrenmek, bir nevi beyin idmanı üzere. Nasıl kaslarımızı fizikî idmanla güçlendirebiliyorsak yeni lisan öğrenirken de beynimizdeki nöral yolaklar, yani hudut sisteminin kısımları ortasında ilişki sağlayan yollar yine şekilleniyor.

Nörobilimcilerin, birden fazla lisan konuşabilen bireylerin bilgileri yalnızca tek lisan bilenlerden daha farklı işleyebildiğini söylemesi bundan kaynaklanıyor. Pekala yeni bir lisan öğrendiğinizde beyinde neler oluyor, çok lisan bilmek bizi daha akıllı mı yapıyor?

Beyindeki lisan bölgeleri

Bu soruların karşılığına geçmeden evvel lisanın beyindeki pek çok bölgeyi nasıl çalıştırdığına bakalım:

ABD’deki California San Diego Üniversitesi’nden nörobilimci Arturo Hernandez, beynin lisanı işlemesinin iki temel devreyi içerdiğini belirtiyor: Biri, seslerin algılanması ve üretilmesi için, ki bu lisanın temelini oluşturuyor. Başkası ise hangi lisanın seslerinin kullanılacağını seçmek için kullanılıyor. Hernandez, “Bu devreler, lisan öğrenirken ve lisanlar ortasında geçiş yaparken yine düzenlenir. Yani sesler haritalandırılır ve hangi lisanda süreç yapılacağına karar verilir” diyor.

Konuşma seslerini işlemek için işitsel korteks üzere duyusal bölgelere, konuşma esnasındaki lisan, dudak ve ses telleri üzere kasları koordine etmek için de beynin geniş motor ağlarına gereksinim duyarız.

Örneğin beynin ön lobunda bulunan, ses üretimi ve konuşma fonksiyonlarını yürüten Broca alanı, bilhassa sözdizimden, yani cümleleri kuruş formumuzdan sorumludur. Bu bölge, dilbilgisi açısından gerçek cümleler kurmamıza ve cümle yapılarını anlamamıza yardımcı olur.

Broca alanı, birebir vakitte konuşma üretimi için de anahtar rol oynar ve sözlerin söylemi için gerekli hareketlerin denetimini sağlar.

Wernicke alanı üzere beynin başka bölgeleri de, söz dağarcığını kavramada ve hafızaya alınmış sözlerin tekrar kullanılmasında kıymetli bir rol oynar. Bu bölge, sözlerin manalarını çözmeye ve onları uzun vadeli hafızada depolamaya yardımcı olur.

Dil öğrenmek beynin fiziğini de değiştiriyor

Almanya’da 2024 yılında yapılan bir araştırmada, Suriyeli sığınmacıların Almanca öğrenmeye başlamadan, öğrenme sürecinde ve öğrendikten sonraki beyin faaliyetleri ölçüldü.

Araştırma, Almanca’ya hakimiyet arttıkça beyindeki nöron yapılarının fizikî olarak değiştiğini ortaya koydu. Nöroplastisite diye isimlendirilen beynin kendini yenilediği bu süreç, öğrenmenin de temel sistemini oluşturuyor. Yani yeni bir lisan öğrenmek, kişinin beyninin yeni lisan bilgilerini kodlamak, depolamak ve bellekteki bilgileri geri çağırmak için yeni yollar geliştirmesini gerektiriyor.

ABD’nin Pennsylvania eyaletindeki Elizabethtown College’den bilişsel nörobilimci Jennifer Wittmeyer, “Yapısal olarak, bir lisan öğrenmek, lisan sürece ve yürütücü fonksiyonlarla ilgili bölgelerde gri husus yapısını artırır” diyor.

Beyindeki yapısal değişiklikler, nöronların ortalarındaki irtibat halini fizikî olarak değiştirdiği için, beynin sürece biçimini de değiştiriyor. Nöral plastisite denilen bu süreç, sözleri daha süratli bir biçimde hatırlamamıza, yeni sesleri daha uygun tanımamıza ve ağız kaslarının denetimi yoluyla daha yeterli söylem etmemize yardımcı oluyor.

Wittmeyer DW’ye yaptığı açıklamada, “İşlevsel olarak, lisan tahsili beyin alanları ortasındaki ilişkiyi güçlendiriyor ve dikkat, hafıza ve bilişsel denetimi de içeren ağlar ortasında daha tesirli bir bağlantı sağlıyor” diyor.

Çocuklar niçin daha avantajlı?

Yapılan araştırmalar, tüm lisanlar için beynin tıpkı ağlarını kullandığımızı ortaya koyuyor. Lakin beyin ana lisana farklı bir reaksiyon veriyor. Bir araştırmaya nazaran, iştirakçiler ana lisanlarını duyduklarında lisan ağlarındaki beyin aktiviteleri azalıyor. Bu da birinci öğrenilen lisanın, yani ana lisanın beyinde farklı bir formda işlendiğini ve minimum efor sarf edildiğini gösteriyor.

Araştırmalar, tıpkı vakitte küçük çocukların yetişkinlere nazaran yeni bir lisanı çok daha kolay öğrenebildiklerini ortaya koyuyor.

Küçük çocukların beyinleri şimdi gelişme etabında olduğu için nöral plastisiteye ve öğrenmeye daha yatkınlar. Ve yetişkinlerden farklı olarak, yeni lisandaki sözleri ana lisanlarından çevirmeleri gerekmiyor. Yani sesleri, dilbilgisini ve sözleri daha kolay bir biçimde akılda tutabiliyorlar.

ABD’li nörobilimci Hernandez, “Erken yaşta, beyin şimdi o kadar katı değil. Yetişkinlerin beyinleri ise birinci lisanları ekseninde yapılandırılmış durumdadır. Bu nedenle ikinci bir lisan, bağımsız bir formda gelişmek yerine, evvelce oluşturulmuş hudut ağlarına dayanarak mevcut bilgiye ahenk sağlamak zorundadır” diye açıklıyor.

Dil öğrenmek daha akıllı mı yapıyor?

Bazı araştırmalar, çok lisan bilmenin hafıza ve sorun çözme üzere bilişsel kabiliyetleri geliştirdiğini ortaya koyuyor. Pekala bu çok lisan bilenlerin daha akıllı olduğu manasına mı geliyor?

Nörobilimci Hernandez, “Bu karmaşık bir bahis ancak muhtemelen o denli bir şey yok” diyor ve birden fazla lisan bilenlerin söz dağarcığının daha gelişmiş olduğunu, tüm lisanlarda daha fazla söze, daha fazla ögeye ve münasebetiyle daha fazla kavrama sahip olduklarını belirtiyor.

Ancak daha güçlü bir söz dağarcığına sahip olmak daha büyük bir bilişsel depoya mı işaret ediyor yoksa yalnızca hafızada daha fazla söz bulunduğunu mu gösteriyor, belirli değil.

Hernandez, çok dillilerin daha zeki olup olmadığını gerçek manada test edebilmek için, “bilim insanlarının lisanla ilgili olmayan bir vazife bulmaları gerekecek” diyor. Zira çok dillilerin lisan dışındaki alanlarda başkalarına nazaran daha âlâ bir performans gösterdiklerine dair kâfi ispat yok.

Bilim insanları ayrıyeten çok lisan bilenlerin bilişsel kabiliyetlerindeki değişimin lisan öğrenmeyle mi yoksa eğitim ya da büyüdükleri etraf üzere öteki faktörlerle mi irtibatlı olduğu konusunda emin değil. Bilişsel kabiliyetler, yalnızca lisan öğrenme üzere tek bir faktörle sınırlanamayacak kadar karmaşık bir süreç ve çok sayıda faktör rol oynuyor.

Ancak bilişsel kabiliyetler aklın göstergesi olsun ya da olmasın yeni lisan öğrenmenin hayatta yeni kültürel tecrübelerin kapısını açtığı kesin.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?