Trump döneminde Türkiye ekonomisini neler bekliyor?

ABD’nin 47. başkanı seçilen Cumhuriyetçi Donald Trump, 20 Ocak’ta Beyaz Saray’daki misyonuna resmen başlayacak.

Kongrede yemin ederek misyona gelecek yeni ABD idaresiyle Türkiye ortasında ekonomik münasebetler açısından hem risk hem de fırsatlar mevcut.

ABD ve Türkiye ortasındaki dış ticaret hacmi 30 milyar dolar civarında. Daha evvel uyguladığı ek gümrük vergileri ve ülkelerle olan bağlarında beklenmeyen refleksleriyle bilinen Trump’ın ikinci başkanlık periyodunda global ticaret savaşlarına kaldığı yerin bir adım ötesinden başlaması bekleniyor.

Uzmanlar yeni devirde Türkiye ABD bağlantılarının daha iniş çıkışlı bir yapıya gireceği ve bunu yönetmek için de stratejik açılımlara muhtaçlık olduğu görüşünde.

Ek gümrük vergileri ve yaptırımlar

Ocak 2017-2021 ortasında vazifede olan Trump idaresi, Mart 2018’de ulusal güvenlik telaşı ve ülke içi endüstrinin korunması motivasyonu ile demir çelik ithalatına yüzde 25, alüminyum ithalatına yüzde 10 ek vergi getirmişti.

Ağustos 2018’de ise Türkiye’den ithal edilen çelik ve alüminyum için gümrük vergileri iki katına çıkarıldı. Trump, o periyot Rahip Brunson krizi nedeniyle alınan kararı “Alüminyumda bu oran artık yüzde 20, çelikte de yüzde 50 olacak. Türkiye ile münasebetlerimiz bu periyotta yeterli değil” kelamlarıyla duyurdu.

Söz konusu uygulama 20 Mayıs 2019’a kadar devam etti. ABD, bu tarihten sonra Türkiye’den ithal edilen çelik eserlerinde uyguladığı ek vergileri yüzde 50’den yüzde 25’e düşürdü. Dünya Ticaret Örgütü, Aralık 2022’de ek gümrük vergilerinin global ticaret kurallarını ihlal ettiğine hükmetti.

Türkiye’nin ticaret fazlası var

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı dış ticaret datalarına nazaran Ocak-Kasım 2024 devrinde ABD’ye olan ihracat yaklaşık 14 milyar 851 milyon dolar, ABD’den ithalat ise 14 milyar 840 milyon dolar oldu. İki ülke açısından Türkiye’nın 10 milyon dolar civarında bir ticaret fazlası olurken toplam ticaret 29,7 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.

ABD ile Türkiye ortasında gerçekleşen ticaret 2023’te yaklaşık 30 milyar 660 milyon dolar düzeyindeydi. Bunun 15,8 milyar doları ithalat, 14,9 milyar doları ihracat olarak kayıtlara geçti.

Trump’ın üç yıllık dönemiyle 46. ABD Başkanı Joe Biden’ın üç yıllık periyodu kıyaslandığında ise ticaretin Biden periyodunda arttığı görülüyor.

TÜİK bilgilerine nazaran iki ülke ortasındaki ticaret Trump’ın son üç yıllık periyodunda toplam 64,6 milyar dolar iken, Biden’ın üç yıllık devrinde toplam 90,6 milyar dolara ulaştı. Trump periyodunda Türkiye’nin ABD’ye olan ihracatı, ABD’den yaptığı ithalattan daha düşük olurken, Biden devrinde ihracattaki artışla açıktan fazlanın verildiği bir periyoda geçildi.

“Ticaret Trump’sız devirde arttı”

DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, beş yıl öncesiyle bugün karşılaştırıldığında ABD ve Türkiye ortasındaki dış ticaret hacminin 20 milyar dolardan 30 milyar dolar seviyesine çıktığını işaret ediyor. Alçın, “Bu beş yıllık sürecin yaklaşık 4 yılı Trump’sız olan periyot. Yani Demokratların iktidarında geçen dönemdi” diyor.

Trump’ın, Türkiye’nin de dahil olduğu Brunson krizi ve CAATSA (ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Yasası ) yaptırımlarını hatırlatan Alçın, öbür yandan bu devir Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere dünya genelinde yassı çelik ve birçok esere getirilen ek gümrük vergilerine dikkat çekiyor

“Şimdiden sinyallerini vermeye başladı”

Sinan Alçın’a nazaran Trump şimdiden 20 Ocak sonrasına ilişkin adımlarının sinyallerini vermeye devam ediyor.

Alçın, “Öncelikle Çin’e ek yüzde 10 gümrük tarifesi ve iki hudut komşusu Kanada ve Meksika’ya yüzde 25 gümrük vergisi artışı iletisi sonrasında, Kanada’nın ABD’nin 51. eyaleti olması gerektiği ve Panama Kanalı’nın denetimi için ‘askeri seçenek’ dahil her ihtimalin masada olduğunu açıklaması, Trump’ın ikinci başkanlık periyodunda global ticaret savaşlarına kaldığı yerin bir adım ötesinden başlayacağını gösteriyor” diye konuşuyor.

Alçın, Trump’ın elektrikli araçlarla ilgili gümrük vergisini Kanada ve Meksika’ya karşı -Çin’e göre- daha yüksek tarife artışı uygulayacağını açıklamasının sebebinin son yıllarda ABD içindeki üretimin süratli biçimde Kanada ve Meksika’ya kaymış olmasından kaynaklandığına dikkat çekiyor.

Her ne kadar Trump’ın birinci başkanlığının sona ermesinin üzerinden dört yıl geçmiş olsa da Trump’ın global sermaye birikimine istikamet verme konusundaki iştahının azalmadığını vurgulayan Alçın, bilakis etrafına biriktirdiği müstakbel bakan adaylarının “proaktif iş insanı” profillerinin de bu iştahın yoğunluğuna işaret ettiği görüşünü paylaşıyor.

Suriye’nin yine imar süreci

Alçın’a nazaran Trump’ın pragmatik dış siyaset anlayışında değişen Suriye rejimi sonrasında yeni bölgesel paylaşımda Türkiye’ye de “kredi açmaya” hazırlandığı verdiği dostluk bildirilerinden anlaşılıyor.

Suriye’nin yine imarı sürecinde Dünya Bankası ve EBRD gibisi fonların hareketlerinin Trump’ın bölgeye bakışına nazaran biçim ve şiddet değiştirebileceğini söyleyen Alçın, “Türkiye açısından da Trump’lı ABD’nin Biden’lı ABD’den en kıymetli farkı ‘bedeli ne olursa olsun’ ticari ilgi kurmanın mümkün olabileceği gerçeği. Bu durum da içeride iktidar koalisyonunun gevşek para ve genişlemeci maliye siyaseti uygulaması konusunda elini güçlendiriyor” diyor.

Bunun mümkün referandum ve/veya seçim arifesinde iktidar koalisyonu açısından bir fırsat olduğunu düşünen Alçın, “Elbette Trump ve ABD’in Suriye’nin geleceği konusundaki samimi niyetleri Türkiye’nin de bölgedeki uzun vadeli risk ve çıkarlarını belirleyecektir” diye ekliyor.

“İnişli çıkışlı bir yapıya girecek”

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz ise Türkiye-ABD alakalarının daha iniş çıkışlı bir yapıya gireceğini öngörüyor.

Bunu yönetmek için de stratejik açılımlara gereksinim olduğu vurgusu yapan Yılmaz, “Ticaret hacmimiz artarken ticaret istikrarımız besbelli bir halde güzelleşiyor. Bunun devamına yönelik olmak üzere münasebetlerimizi geliştirecek yeni yaklaşımlar ve adımlar gerekiyor” diye ekliyor.

Yılmaz’a nazaran izleyen periyotta gündeme gelecek olan yaptırımlara ait (vergi tarifeleri ağırlıklı) Türkiye’nin nasıl açılımlar geliştireceği konusunda hesap kitaplar yapılması, bir manada hazırlıklı olması gerekiyor.

Türkiye-ABD ticareti için hem risk hem fırsatlar olduğunu düşünen Yılmaz, “ABD’nin Çin ve AB ile mümkün tansiyonu sonucunda Türkiye’de araba, sağlam tüketim malları üzere dalların önü açılabilir” diyor.

“Çin’e karşı tavır olumlu yansıyabilir”

Çin’in ABD’nin toplam ticaret hacmi içindeki hissesinin 2023 yılı prestijiyle yüzde 10,8, ithalatın içindeki hissesinin ise yüzde 13’ler düzeyinde olduğunu söz eden Yılmaz, hasebiyle buradaki değişimin Türkiye’yi de etkileyeceğini vurguluyor.

“Ama burada kritik konu çelik ve alüminyum ticaretine ait karbon bazlı düzenlemelere ne kadar hazırlıklı olunduğu” diyen Yılmaz’a nazaran ABD ile Türkiye ortasında stratejik çerçevede yürütülen görüşmeler çerçevesinde yeşil teknoloji, güç ve iklim odaklı projelere yönelik atılacak somut adımlar burada belirleyici olacak.

Diğer yandan Yılmaz, kritik sanayi eserlerinin ABD’de üretilmesine dönük siyasetler sonucunda Türkiye kökenli sanayi şirketlerinin (özellikle demir-çelik, cam üzere bölümlerde faaliyet gösteren), yatırımlarını ABD tarafına kaydırmak isteyebileceğine dikkat çekiyor.

Yılmaz, “Bunun tesiri katı tavrın ne düzeyde ısrarla devam edeceğine bağlı” diye ekliyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?