Süleymancıların Almanya’daki yapılanması nasıl?

Türkiye’de bir müddettir, hükümetin maksadında kamuoyunda “Süleymancılar” olarak anılan cemaatin olduğu sav ediliyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın geçen hafta İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) yönelik soruşturmalar kapsamında lisana getirdiği argümanlarla bu cemaati kast ettiği biçiminde yorumlandı:

“…Bu karanlık tertip İstanbul’la hudutlu kalmamış, ülkedeki pek çok belediyeyi, kurumu, kişiyi içine alan, kolları çok farklı yerlere uzanan, hatta milletlerarası ayağı da olan bir ahtapota dönüşmüştür.”

Geçmişte devlet takımlarına yerleştirildiği sav edilen cemaatlerden biri olan Süleymancılar, Almanya’da da varlık gösteren bir oluşum. Pekala lakin nasıl?

Kendilerine “Süleymancılar” denmesinden hoşlanmayan “Süleyman Hilmi Tunahan Cemaati” Almanya’da İslam Kültür Merkezleri Birliği (VIKZ) ismi altında örgütlü. 1973’te Köln kentinde kurulan dernek, Almanya’daki birinci Müslüman çatı kuruluşu. Bilgilerine nazaran dokuz eyalet teşkilatı bulunan kuruluşun 300’ün üzerinde ibadethane yahut cami derneği mevcut. Alman bilgi portalı Statista’nın bilgilerine nazaran VIKZ, Diyanet İşleri Türk İslam Birliği’nden (DITIB) sonra ikinci büyük çatı kuruluşu ve 100 bin üyeye sahip.

VIKZ Almanya’da ne çeşit faaliyetlerde bulunuyor?

VIKZ, Almanya’daki faaliyetinin emelini Müslümanların dini, toplumsal ve kültürel gereksinimlerine hizmet etmek olarak tanımlıyor. Ayrıyeten İslam dininin ve Müslümanların Almanya’da kabulünün artması ve toplumun bir modülü olduğunun benimsenmesi olduğunu belirtiyor. Bu maksatlar bağlamında VIKZ hem federal hem de eyaletler seviyesinde farklı projeler yürüttüğünü, çeşitli bakanlıklar ve Alman vakıflarıyla işbirliği yaptığını da belirtiyor.

VIKZ, Almanya İçişleri Bakanlığının öncülüğünde 2006 yılında kurulan, hükümetin Müslüman vatandaşlar ile diyaloğunun artması, değişen şartlara nazaran proje ve siyasetlerin geliştirilmesine hizmet eden Almanya Müslüman Konferansı oluşumu üyesi. Yönetim kurulu altı kişiden oluşan VIKZ’in Başkanı Ali Yılmaz.

Kamu faydasına çalışan bir dernek statüsüne sahip olsa da başka Müslüman cemaatlerde de olduğu üzere, VIKZ’in birçok şirketi bulunuyor. Ticari bilgileri toplayan NorthData bilgi kuruluşuna nazaran bunların başında hac, umre ve kültür seyahatleri sunan Hisar Europe Travel, besin alanında faaliyet yürüten Tuna ile Ferpa, ticaretten nakliyeye, eğitimden yurt ve gençlere dini hizmet ile yayıncılık alanına geniş bir yelpazede faaliyet gösteren Seçkin, mimarlık ve inşaat alanında faaliyet yürüten KPG, özel okulların işletilmesine bakan BZ Bildung & Zukunft (Eğitim ve Gelecek) geliyor. Ayrıyeten Almanya’da hayatını kaybedenlerin Türkiye’ye nakil işlerini yürüten bir de cenaze şirketi var.

Cemaat Köln’de içinde ibadethanelerden medreseye, idari kısım, ofis ve işletmelerden misafirhane, yurt ve aktiflik yerlerine 70 milyon euroya mal olması öngörülen büyük bir yerleşke de yaptırıyor. 12 bin 600 metrekare kullanım alanı olan bina kompleksinin finansmanı ise VIKZ’e nazaran üye aidatları, bağışlar ve kredi ile sağlanıyor.

Peki VIKZ’in bu ülkedeki hukuksal durumu nedir? Tehlikeli bir küme olarak görülüyor mu?

Oluşum, Almanya Anayasasını benimsediğini, çalışmalarının ve gayelerinin de hür ve demokratik anayasal düzenle uyumlu olduğunu taahhüt ediyor. Partiler üstü bir kuruluş olduğunun altını çizen VIKZ, partizanlığı reddettiğini kaydediyor. Ayrıyeten Hanefi mezhebinden olmakla birlikte tasavvufla ilgilenen Müslümanlara da imkanlar sunduğunu vurguluyor.

Hedefleri ve Süleyman Hilmi Tunahan ile bağı

Oluşumun internet sitesinde yer alan bilgilendirmede, 1888 yılında bugünkü Bulgaristan’da bulunan Silistre’de doğan Süleyman Hilmi Tunahan’ın orta eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek dini eğitim aldığı, Fatih ile Süleymaniye medreselerinde “dersiam”, yani “müderris” olarak çalıştığı aktarılıyor.

Burada yer alan bilgilere nazaran 1924 yılında medreselerin kapatılması sonrasında İstanbul’da vaiz olarak çalışan Tunahan’ın 1946 yılında çok partili sisteme geçilmesi sonrası kısıtlamalar hafifletilince Kur’an Kursu açtığı tabir ediliyor. Tunahan’ın birçok imam, müezzin, hatip ve müftü yetiştirdiği, 1960’ta vefatının akabinde ise talebelerinin ayrımcılığa uğradığı sözü de dikkat çekiyor.

Tunahan’ın yeni bir din, inanç, mezhep yahut tarikat kurmadığını söz eden VIKZ, kendilerine yahut “Süleyman Efendi’nin talebelerine ‘Süleymancı yahut Süleymancılık’ tabirinin uydurulmasının büsbütün hakikate aykırı” olduğunu söylüyor.

Almanya’daki faaliyetleri gençlere odaklanıyor

VIKZ, Almanya’da birebir vakitte imam eğitimi vermeye başlayan birinci İslami çatı kuruluşu. 1980’lerden beri kendi ibadethane ve kuruluşları için din vazifelisi yetiştiren VIKZ’in imamları çoğunlukla Almanya’da doğup büyümüş, lisanı ve toplumu bilenlerden oluşuyor.

VIKZ’in öncelikli alanlarının başında gençlere yönelik çalışmalar görülüyor. Burada dini eğitimin yanı sıra okul ve meslek eğitimi alanında takviye faaliyetleri yürüttüğü dikkat çekiyor.

Merkezi Berlin’de bulunan Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) uzmanlarından Salim Çevik’e nazaran dini cemaatlerin çocuk ve gençlere odaklanmasının nedeni dindar bir jenerasyon yetiştirmeyi amaçlamalarından. “Bu açıdan Süleymancıların da gençlere yönelik faaliyetlere tartı vermesi şaşırtan değil” diyor.

Ancak Çevik’e nazaran Süleymancıları öteki kümelerden ayıran vasıfları bütün yüklerini Kur’an kurslarına vermeleri. “Kur’an okumayı düzgün öğretmek konusunda bir üne sahipler. Faaliyetleri de genelde bu eksende” diye ekliyor.

Alman siyaseti ile illişkileri nasıl?

VIKZ, Ulusal Görüş yahut Davacıların dini çatı kuruluşları üzere Alman iç istihbaratının radarına hiç takılmadı. Diyanet İşleri Türk İslam Birliği(DİTİB) üzere Ankara ile yakın alakası nedeniyle sert tenkit oklarına gaye olmuyor ve din derslerine yahut başka projelere iştiraki sorgulanmıyor. İmam eğitimine dair birkaç çalışma hariç, cemaatin öğretisi ve temsil edildiği VIKZ hakkında akademik çalışma yahut raporlar da yok.

Görüş almak için başvurduğumuz uzmanlar, “Açık kaynaklarda bilgi yok, onlar da esasen kapalı kutu” tabirini kullanıyor. Ortak kanı: Bu cemaatin dışarıdan görünen yapısı dışında kendisine ilişkin bir iç yapılanması olduğu tarafında.

VIKZ ise yönelttiğimiz soruları değerlendireceğini belirtmesine karşın yanıt vermedi.

VIKZ, 2000 yılında, kurucusu olduğu ve içinde Almanya iç istihbaratının radarında da olan Ülkücü, Avrupa Türk-İslam Kültür Dernekleri Birliği’nin(ATIB) üyesi olduğu, Almanya Müslümanlar Merkez Kurulu’ndan (ZMD) ayrıldı. Hamas’ın 7 Ekim 2023 saldırısı sonrasında Müslüman cemaatler üzerindeki baskının arttığı ve yurt dışından yönetildikleri tenkitlerinin ağırlaştığı devirde de VIKZ, tekrar kurucusu olduğu çatı kuruluşu Almanya Müslümanlar Uyum Kurulu’ndan (KRM) ayrıldığını açıkladı. Bu ayrılışın, “özgür ve dışarıdan gelecek her türlü etkiden bağımsız” maksatlı olduğu duyuruldu.

VIKZ, Müslüman çatı kuruluşlarıyla ortasına ara koyarken federal ve mahallî hükümetlerde ise siyasette kabulünün arttığı görülüyor. Kuruluşun 2023’te Köln’de düzenlediği 50’nci yıl kutlamasına çok sayıda üst seviye siyasetçi dışında Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier şahsen katıldı. Steinmeier, konuşmasında VIKZ ve ona bağlı tüm cami ve eğitim derneklerinin yürüttüğü çalışmalar nedeniyle minnettar olduğunu söyledi.

Her vakit makbul bir cemaat olmadı

VIKZ’e son yıllarda hükümet olumlu yaklaşsa da bu her vakit bu türlü olmadı. Cemaat birinci yatılı okullarını açtığı 2003’ten itibaren sert tenkitlere maksat oldu. Resmi kurumlara bildirim yapmadan kaçak işlettiği yatılı okullar ve yurtlar ile o yıllarda kamuoyunda ismi anılan VIKZ hakkında sert uzman raporları da hazırlandı.

Hessen Eyaleti Toplumsal İşler Bakanlığının 2004 yılında Türkolog Ursula Spuler-Stegemann’a hazırlattığı raporda, kelam konusu yurtlarda kalan öğrencilerin yalnızca İslam öğretisi ve dini eğitimle yetişmesinin Almanya’ya ahenkleri önünde büyük mani teşkil ettiği tespiti yapıldı. Ayrıyeten çocukların sıkı şeriat öğretisini benimsemiş bir İslami anlayış ile yetiştiği, Hristiyanlık ve Batı ile Alman Anayasasına “immun” hale gelecek formda doktrine edildiği rapor edildi.

Kölner Stadt Anzeiger gazetesi de 2008 yılında VIKZ hakkında polisin hazırladığı bir belgeyi haberleştirdi. Buna nazaran de VIKZ yeniden Batı, demokrasi ve Yahudi aksisi olmakla suçlanırken çocukların VIKZ okullarında şiddet gördüğü savları ortaya atıldı. Ayrıyeten birebir habere nazaran polis, yasa dışı faaliyetlerin karartılmasına ait cemaatin bir strateji planının olduğunu da rapor etmişti.

Bu tenkitlere karşı çıkan ve VIKZ’i destekleyen araştırmacılar da oldu. Din bilimci Gerdien Jonker, örneğin “Kapalı ve muhafazakar olma istikametiyle VIKZ’in Katolik Kilisesiyle tıpkı düzeyde olduğunu” savundu.

Bu tartışmalar sürerken VIKZ de Almanya’da Müslümanlar konusunda o periyot yürüttüğü çalışmalarıyla öne çıkan Eğitim Bilimci Ursula Boos-Nünning’den bir eksper raporu hazırlamasını istedi. 2010 yılında sonuçları açıklanan rapora nazaran, VIKZ yurtlarında kalan çocukların yüzde 91’i notlarının uygunlaşması için, yüzde 85’i dini hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak için VIKZ yurdunda kaldığını söyledi. Raporu hazırlayan Boos-Nünning, Süleymancı cemaatin yurtlarındaki çocukların ailelerinin baskısı ile bunu yaptığı ve “elit bir jenerasyon yetiştirmek amaçlı” olduğu tezlerini doğrular bulguya rastlamadığını da duyurdu.

“Türkiye’de hükümete yeni bir düşman lazım”

Din ile devlet münasebetleri konusunda uzman Salim Çevik’e nazaran Türkiye’de hükümet daima bir düşman üretme ve bunun karşısında tabanını kenetleme siyaseti güdüyor. Çevik, “PKK ile barışmaya girişilen bir ortamda da yeni düşmanlar da lazım. Şu devir de Süleymancılar düşman seçilmiş. Bunun sebebi de Süleymancıların hükümeti desteklememeleri ve istikrarlı biçimde muhalefete oy vermeleri” yorumunu yapıyor.

Daha evvel Gülen Cemaati’ne uygulandığı üzere, son periyotta de Süleymancıların şeytanlaştırıldığı ve ulusal güvenlik tehdidi olarak sınıflandırıldığı bir sürece girildiğini de söyleyen Çevik cemaati ağır bir baskı periyodunun beklediğini düşünüyor. “İlginç tarafı, dini argümanları olan bir hükümetin daima birtakım dini kümeleri düşmanlaştırması” diyor.

Çevik’e nazaran bu kümelere yönelik tehdit ve ataklar üzerinden öbür dini kümelere bildiri da yollanıyor ve “AKP’ye sırtınızı dönerseniz başınıza bunlar gelir” ima edilerek aba altından sopa gösteriliyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?

Süleymancıların Almanya’daki yapılanması nasıl?

Benzer İçerikler