Şeker nasıl bağımlılık yapıyor ve neden tehlikeli?

Bugünkü tatlı tutkumuzun kökleri 7. ve 8. yüzyıllarda Arap dünyasında atıldı. Yeni kurulan Bağdat’ta halk şeker bazlı şerbetler, ballı lapalar, kızartılmış hamur tatlıları ve şekerlemelerle tatlının cazibesini keşfetti. Hatta İngilizce’deki “sugar” (şeker) sözü bile Arapça “sukkar”dan geliyor. Bu tatlı kültürü, 11. yüzyıldaki Haçlı Seferleri’nin akabinde Avrupa’ya da taşındı. O periyotlarda şekerli yiyecekler az bulunan, öğlenden sonra uyuklamalarına güç sağlayan küçük ikramlardı.

Bugünse şeker hayatın her yerinde. ABD’de market raflarındaki besin ve içeceklerin yüzde 60’ından fazlası ek şeker içeriyor. Salata, çorba, granola üzere sağlıklı olarak görülen eserlerde bile şeker bulunabiliyor.

Örneğin bir kutu kola yaklaşık 10 çay kaşığı şeker içeriyor. Domates çorbası ise 7–8 çay kaşığına kadar çıkabiliyor. Bu durum, ortalama bir Kuzey Amerikalı’nın günde yaklaşık 17 çay kaşığı ek şeker tüketmesini açıklıyor.

Bu yaygınlık, çağdaş beslenme alışkanlıklarının en büyük değişimlerinden biri olarak görülüyor. Sıhhat uzmanları, fazla şeker tüketiminin diyabet ve obezite üzere birçok hastalıkla ilişkili olduğunu söylüyor.

Şeker bağımlılığı: Hakikaten var mı?

Şekerin bağımlılık yarattığını muhakkak hissedebiliriz. Tatlılara karşı ağır istek, zımnî kapalı yeme alışkanlığı, mahrumluk hissi ve akabinde gelen çöküş… Bunlar klasik bağımlılık belirtilerine benziyor. Nörobilim çalışmaları, kronik şeker tüketiminin beyindeki nöral yolları değiştirdiğini; dopamin sistemi ve gerilimle alakalı bölgeler üzerinde tesirli olduğunu ortaya koyuyor.

New York’taki Mount Sinai Morningside Hastanesi’nden besin bağımlılığı uzmanı Nicole Avena, bu değişimlerin unsur bağımlılıklarındaki tesirlerle benzerlik gösterdiğini ve şekerin arzulanmasına yol açan döngüyü besleyebileceğini söylüyor.

Yine de şekerin bağımlılık yapan bir unsur olup olmadığı tam olarak net değil. Nikotin yahut kokain üzere unsurlar beyin ödül sistemini direkt etkilerken, şeker bu sistemi dolaylı olarak harekete geçiriyor.

Carol Davila Üniversitesi’nden psikiyatrist Octavian Vasiliu’ya nazaran, bağımlılığı tetikleyen şey şekerin kendisi değil, tüketildiğinde yarattığı haz duygusu. Bu da şekerin, direkt kimyasal bağımlılığa yol açan hususlardan farklı kıymetlendirilmesine neden oluyor. Bu nedenle, şeker bağımlılığı birden fazla vakit davranışsal bir bağımlılık olarak sınıflandırılıyor.

Şeker bağımlılığına tam olarak ne sebep oluyor?

Avustralya Queensland Teknoloji Üniversitesi’nden nörobilimciler Selena Bartlett ve Kerri Gillespie, şekerin beyin üzerinde tesirli olarak sıhhatsiz alışkanlıklara yol açabileceğini söylüyor. Bilhassa gerilim altında olan yahut sıkıntı bir çocukluk geçirmiş bireylerin bu döngüye daha kolay girebildiği belirtiliyor. DW’ye yaptıkları açıklamada, “Şeker tüketimi, duygusal düzenlemeyle yakından bağlantılı” diyorlar.

Araştırmalar, duygusal gerilimin tatlı krizlerini tetikleyebildiğini, beynin bu halde depresif ruh halleriyle başa çıkmaya çalıştığını ortaya koyuyor. Depresyon ve anksiyete, şeker tüketimini artırarak vakitle bağımlılığa yer hazırlayabiliyor. Bartlett ve Gillespie’ye nazaran, “Erken periyot gerilim yaşayan bireylerin beyni, şeker üzere ağır lezzetli yiyeceklere karşı daha fazla istek geliştirebilecek formda programlanabiliyor.”

Zarar verene kadar sorun değil mi?

Bağımlılık, lakin ziyana yol açtığında bir sorun haline gelir. Lakin uzmanlara nazaran, şeker tüketimi ziyana yol açmaması neredeyse imkânsız. Vasiliu, kilo alıp almamaktan bağımsız olarak “Aşırı şekerin sıhhate önemli ziyanları olduğu bilimsel olarak kanıtlandı” diyor.

Kadınlar için günde 6, erkekler için 9 çay kaşığını geçen şeker tüketimi; diş çürüklerinden kronik yorgunluğa, diyabetten kalp hastalıklarına kadar pek çok sıhhat meselesini beraberinde getiriyor. Ayrıyeten yüksek şekerli diyetler birtakım kanser çeşitleri, nörolojik bozukluklar ve Alzheimer üzere demans hastalıklarıyla da ilişkilendiriliyor.

Uzmanlar Gillespie ve Bartlett, haftada dört ya da daha fazla şekerli içecek tüketen bireylerin depresif hissetme mümkünlüğünün, haftada birden az tüketenlere nazaran iki kat fazla olduğunu gösteren çalışmalara da dikkat çekiyor.

Çözüm ne olabilir?

Şeker bağımlılığından kurtulmak mümkün lakin bu çok taraflı bir yaklaşım gerektiriyor. Davranışsal müdahalelerden biri olan Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bireylerin şeker tüketimine yol açan alışkanlıklarını fark edip değiştirmelerine yardımcı olabiliyor. Avena’ya nazaran, şekeri yavaş yavaş azaltmak, protein ve lif alımını artırmak, yapılandırılmış öğün planlaması yapmak üzere stratejiler de tesirli. Bu yollar, kan şekerini istikrarda tutarak mahrumluk belirtilerini hafifletebiliyor.

Ancak uzmanlar, birçok kişinin tek başına bu bağımlılıktan kurtulmakta zorlandığını belirtiyor. Şeker, birtakım uzmanlar tarafından “yeni tütün” olarak tanımlanıyor. Vasiliu, devletlerin devreye girerek sağlıklı besinlerin ulaşılabilirliğini artırması ve işlenmiş besinlerin ağır reklamını sonlandırması gerektiğini savunuyor.

Şeker vergileri de tesirli bir prosedür olabilir. ABD’de dört farklı eyalette şekerli içeceklere getirilen yüzde 33’lük vergi, satışlarda tıpkı oranda düşüşe neden oldu. Fakat vergi siyasetleri vakit zaman öteki biçimli eserlere yönelmeyi tetikleyebiliyor. Örneğin Meksika’da gazlı içecekler vergilendirilince halk, vergiden muaf olan şekerli meyve sularına yöneldi.

Birleşik Krallık’ta 2018’de yürürlüğe giren kademeli şeker vergisi, içeceklerdeki şeker oranına nazaran farklı vergi oranları uygulayarak üreticilerin tanımları değiştirmesine ve genel şeker tüketiminin azalmasına yol açtı. Uzmanlara nazaran, bu tıp uygulamaların tesirli olabilmesi için vergi oranlarının artırılması ve yalnızca içecekleri değil, tüm yüksek

Şeker nasıl bağımlılık yapıyor ve neden tehlikeli?

Benzer İçerikler