Mehmet Şimşek’in acı reçetesi işe yarıyor mu?
Rasyonel siyaset telaffuzuyla iktisat idaresinin başına getirilen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek göreve geleli neredeyse iki yıl oldu. Fakat Şimşek’in 4 Haziran 2023’ten itibaren uyguladığı siyasetler fiyatlı kesitin gelirlerini aşındırırken sav ettiği üzere enflasyonun düşmesini de sağlayamadı. Gelinen noktada kur da faiz de yükseldi. Yurtdışı kaynak arayışı kısa vadeli fonlarla sonlu kaldı. Yüksek faiz ve kur karına gelen sıcak para ise son siyasi gelişmelere paralel Türkiye’den çekildi.
Mehmet Şimşek vazifeye geldiğinde enflasyon yüzde 38 düzeyindeydi. Şu anda da resmi olarak tıpkı seviyede bulunuyor. İki yıllık periyotta dolar 20,8 TL’den 38,6 TL’ye, siyaset faizi ise yüzde 8,5’ten yüzde 46’ya yükseldi.
İktisatçılar Şimşek’in ülke iktisadını düze çıkarmaya yönelik bir ekonomik program uygulamadığını, bir yandan AKP’nin yanlış iktisat siyasetlerini vatandaşın sırtına yüklerken öteki yandan iktidarın devamını sağlayacak adımlarla iktisatta günü kurtarmaya odaklanan çeşitli adımlar attığı görüşünde.
“Ortada yapısal ıslahat yok”
DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Evren Bolgün, Şimşek’in temel maksadının başından bu yana yabancı kaynak girişini sağlamak olduğunu vurguluyor.
Ancak uygulanan siyasetlerin yapısal dönüşüm getirmediğini belirten Bolgün, “Enflasyon yüzde 38’deydi, hâlâ yüzde 38. Kur 21’di, artık 38. İki yıl geçti lakin sonuç değişmedi. Bunun bir istikrar programı olacağı söz edilse de ortada yapısal ıslahat içeren bir şey yok” diyor.
Şimşek’in iki yıllık periyodunda uyguladığı iktisat siyasetlerinin esasen Türk Lirası’nı yapay biçimde kıymetli tutmaya odaklandığını söyleyen Bolgün, bu tercihin fiyatlı kesim üzerinde önemli baskı yarattığını söz ediyor:
“İki yıla baktığımızda emeğin, fiyatların iktisatta alım gücünü baskılayan özellikli bir siyaset izledi. Bu esasen şu anda toplumsal huzursuzluk tarafında sabit gelirliler üzerindeki yükü hissettiriyor. Hatta ziyadesiyle. Buna rağmen enflasyonu da düşürememiş oldu.”
Maliye ve Hazine Bakanı Mehmet Şimşek Fotoğraf: DHA
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan da benzeri bir kıymetlendirme yapıyor.
Oyan, Şimşek’in geçmişte de AKP hükümetlerinin iktisat idaresinde vazife almış bir isim olduğunu hatırlatarak “Şimşek aslında kurtarıcı olarak getirildi. Lakin o tek bildiği şeyi yapmaya devam etti” diyor. Oyan’a nazaran Şimşek’in geçmişte olduğu üzere bugünkü programı da sıcak para girişine dayanıyor ve bu model halk yerine sermaye etraflarını gözetiyor.
Sıcak paraya yönelik uygulamaları “dışa kanama rejimi” olarak tanımlayan Oyan, “Yabancıya yüzde 50 faiz veriliyor, üstüne bir de kur farkı garantisi sunuluyor. 2024’te enflasyon yüzde 44 iken döviz kuru sadece yüzde 17 arttı. Yani TL bedelli tutuldu. Bu fark sıcak para yatırımcısına ekstra yarar olarak verildi” diye devam ediyor.
“Faturasını kamu bütçesi ödüyor”
Oyan’a nazaran, Türkiye dünyada öbür hiçbir ülkede sunulmayan bu getirilerle sıcak para çekmeye çalışıyor, bunun da faturasını kamu bütçesi ödüyor:
“Bunun maliyeti Hazine’ye, münasebetiyle halka çıkıyor. Zira devletin tek gelir kaynağı vergi. Bu sistem direkt kamu eliyle dışarıya kaynak transferidir.”
Prof. Dr. Oyan bu periyotta ücretlilerin ağır yük altına sokulduğunu tabir ederek enflasyonun sorumlusunun sabit gelirli olmasa da bedelinin onlara ödetildiğini, fiyat artışı hudutlu tutulurken fiyatların özgür bırakıldığını anlatıyor. Kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği “iyimser” sinyallerin yatırım için mana taşımadığını belirten Oyan, bu bildirilerin sıcak para etraflarına verildiğini söylüyor:
“Türkiye’yi sağmaya devam edin, batmaz, hâlâ yüksek getiri sağlıyor, bildirisi veriliyor. Fakat bu yatırım yapılabilir ülke manasına gelmez.”
Fotoğraf: Chris McGrath/Getty Images
Oyan, bu süreci “bir transfer mekanizması” olarak niteleyerek “Bu kalkınma ya da istikrar programı değil, Erdoğan’a vakit kazandırma planıdır” diyor. Şimşek’in iktisat siyasetlerini “günü kurtarma operasyonu” olarak nitelendiren Oyan, “Türkiye’nin ayağa kalkması mümkün olmuyor zira Şimşek uzun vadeli planlar değil, günü kurtaran adımlar atıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Kazanan kısa vadeli fonlar”
Prof. Dr. Evren Bolgün’e nazaran de Şimşek’in ‘carry trade’ olarak tanımlanan kısa vadeli sermaye çekmeye dayalı modeli, sıcak para girişini sağladı lakin kalıcı bir yarar üretmedi.
“Bu periyodun kazanını kim derseniz, Carry trade’ciler oldu. Hem yurtiçinde hem yabancı taraftaki fon formunda Türkiye’ye gelip kısa vadede para kazanan yatırımcılar oldu. En mutsuz olanlar ise çalışanlar, emekliler, sabit gelirli yurttaşlar oldu.”
Dışarıdan gelen sermayenin yüklü olarak portföy yatırımı olduğunu, direkt yatırım açısından bir ilerleme sağlanmadığını belirten Bolgün, rezerv kullanımının sürdürülemeyeceğini şu sözlerle tabir ediyor:
“Merkez Bankası’nın swap hariç net rezervi şu an yaklaşık 16 milyar dolar. Bu düzey 15-20 milyar dolar daha düştüğünde bu kur denetimi devam ettirilemez. O vakit en azından aylık enflasyon kadar kur artışı vermek zorunda kalınır.”
“Kur şokunda risk büyür”
Döviz kurunun yapay olarak baskılanmasının gerçek dalda yeni bir kırılganlığa da neden olduğunu belirten Bolgün, Merkez Bankası’nın TL’yi kıymetli tutacağı istikametinde beklenti oluştuğunu ve bu ortamda birçok şirketin dövizle borçlandığını söylüyor. Bu durumun potansiyel bir kur şokunda önemli meselelere yol açabileceği ikazında bulunuyor:
“Son bir yılda şirketlerin döviz yükümlülüğü 160 milyar dolara yaklaştı. TL’nin pahalı kalacağı tarafındaki algıyla şirketler dövizle borçlandı. Şayet bu durumları hedge edilmediyse, kur gevşediği anda önemli bilanço meseleleri ortaya çıkabilir.”
Oyan da 2023 Haziran’dan sonra gerçek dalın döviz açığının tekrar süratle arttığına dikkat çekerek, “Net döviz konum açığı tekrar büyüyor. Kur baskılanırken şirketler dövizle borçlandı. Bu sürdürülebilir değil” diyor.
Yatırımcı bu ortamda neden gelsin?
Her iki iktisatçı da 19 Mart 2025 sonrası yaşanan siyasi gelişmelerin iktisat siyasetlerinde bir kırılma yarattığını belirtiyor.
Bolgün’e nazaran bu tarihten evvel faiz indirimi beklenirken, siyasi atmosferin değişmesiyle siyaset istikameti sert biçimde değişti:
“Bu tarihten itibaren Merkez Bankası 60 milyar dolara yakın döviz sattı. Faizlerin düşeceği beklentisi yerini yükselen risk algısına ve fonlama maliyetinin artışına bıraktı.”
Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan Fotoğraf: Emin Sansar/Anadolu/picture alliance
Bolgün, bu tabloyu Türkiye’ye dış yatırımcı çekme açısından önemli bir handikap olarak kıymetlendiriyor. Tüm bu belirsizlikler içinde Türkiye’ye kalıcı yatırımcı çekmenin sıkıntı olduğunu tabir eden Bolgün, şu sorunun altını çiziyor:
“Yüksek enflasyon, yüksek faiz, küçülen iktisat ve siyasi risklerin yükselmeye devam ettiği bir ortamda, direkt yatırımcıyı Türkiye’ye nasıl çekeceğiz? Bu sorunun karşılığı bence verilmiş değil ve uzun müddet de verileceğini zannetmiyorum.”
Merkez Bankası’nın yıl sonu enflasyon amacının de gerçekçi olmadığını belirten Bolgün, “Şimşek’in belirttiği aralık yüzde 19 ile yüzde 29 ortası üzere geniş bir bant. Münasebetiyle tutmayacak. Yıl sonunda yüzde 30’un üzerinde olacaktır.”
“Şimşek istifa edemez”
Oyan da 19 Mart’tan sonra iktisatla siyasetin ayrışmasının mümkün olmadığını söylüyor:
“19 Mart’tan sonra faiz indirimi imkansız hale geldi. Sıcak para için yüksek faiz, düşük kur siyaseti daha da pekişti. Bu artık bir tercih değil, mecburiyet.”
“Program çöktü” diyen Oyan’a nazaran Şimşek, siyasi baskılar altında programın vitrin yüzü olarak misyonda kalıyor:
“Belki özel sohbetlerinde istifa etmek istiyor lakin yapamaz. Zira giderse programın çöktüğünü kamuya açıkça ilan etmiş olur. Onun varlığına, program hâlâ ayakta algısı yüklenmiş durumda.”
İktisatçıların aktardığı tabloya nazaran Şimşek’in yönettiği modelin kazananı kısa vadeli finansal yatırımcılar, kaybedeni ise sabit gelirli yurttaşlar oldu. Siyasi belirsizlik sürdükçe ekonomik istikrar sağlanması da mümkün görünmüyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
