İran-İsrail ihtilafında gözler Hürmüz Boğazı’nda

ABD’nin İsrail-İran ihtilafına müdahil olma ihtimaliyle tırmanan tansiyon, dikkatlerin Hürmüz Boğazı’na çevrilmesine yol açtı.

Umman Körfezi ile Basra Körfezi’ni birbirine bağlayan Hürmüz Boğazı, global petrol ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) nakliyeciliği açısında stratejik ehemmiyete sahip.

ABD’nin Güç Bilgi Yönetimi (EIA) bu boğazı “dünyanın en değerli petrol geçiş güzergahı” olarak tanımlıyor.

Hürmüz Boğazı neden kıymetli?

Kuzey kıyısında İran’ın, güney kıyısında ise Umman’ın bulunduğu Hürmüz Boğazı, en dar noktasında 33 kilometre genişliğinde. İki tarafa her biri üç kilometre olan denizcilik şeritleri bulunuyor.

Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Kuveyt üzere OPEC ülkeleri tarafından Basra Körfezi’ndeki petrol alanlarından çıkarılan büyük ölçüdeki ham petrol işte bu boğazdan geçiyor.

Enerji ve navlun piyasası danışmanı Vortexa’nın datalarına nazaran, günde yaklaşık 20 milyon varil ham petrol, kondensat ve yakıt bu su yolu üzerinden tankerlerle dünyanın farklı bölgelerine taşınıyor.

Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki bir astronotun 2024 yılında çektiği fotoğraf Basra Körfezi’ni Umman Körfezi’ne bağlayan Hürmüz Boğazı’nı da gösteriyorFotoğraf: NASA Earth/ZUMA Press/picture alliance

Dünyanın en büyük sıvılaştırılmış doğal gaz üreticilerinden Katar da LNG ihracatını büyük ölçüde bu boğazdan gerçekleştiriyor.

İran Hürmüz Boğazı’nı kapatır mı?

İran geçmişte Batı ile yaşadığı tansiyonlar esnasında da Hürmüz Boğazı’nı gemi geçişlerine kapatmakla tehdit etmişti.

Tahran’ın, İsrail’in hava akınlarıyla tırmanan tansiyonla birlikte bunu tekrar gündemine aldığı belirtiliyor.

İran rejiminin, bilhassa ABD’nin İsrail’e dayanak için ihtilafa müdahil olması ve İran’ın nükleer tesislerini maksat alması durumunda hangi adımlarla karşılık verileceğine dair yaptığı planlamalarında, bu adımı da değerlendirdiği bildiriliyor.

Hatta İran’ın eski Ekonomi Bakanı İhsan Handuzi bugün toplumsal medya hesabındaki paylaşımla dikkat cazibeli bir çıkış yaparak, tankerlerin ve LNG kargolarının Hürmüz Boğazı’ndan yalnızca İran’ın müsaadesiyle geçmesi ve bu siyasetin yüz gün boyunca uygulanması gerektiğini söyledi.

Handuzi, “Bu siyaset vaktinde uygulanırsa belirleyici olur. Uygulanmasındaki rastgele bir gecikme savaşın uzaması manasına gelir” dedi.

İsrail, İran’a hava taarruzlarında yalnızca nükleer altyapıyı değil Şehran’daki petrol deposu üzere güç altyapısını da gaye alıyorFotoğraf: Majid Asgaripour/WANA (West Asia News Agency) via REUTERS

ABD, Hürmüz Boğaz’ndan geçişlerin sekteye uğraması halinde müdahale edebilir. Esasen halihazırda bölgedeki ticari gemileri korumakla vazifeli Bahreyn’de konuşlanmış 5. Filosu bulunuyor.

Bu ortada Amerikan basınında yer alan haberlerde, İran’ın nükleer tesislerini amaç almayı kıymetlendiren Washington’da, Amerikan idaresinin İran’ın nükleer tesislerine yönelik muhtemel bir saldırısı halinde İran’ın da Hürmüz Boğazı’nı mayınlamaya başlayacağı değerlendirmesinin yapıldığı belirtiliyor.

Sonuçları ne olur?

İran’ın Hürmüz Boğazı’ndan gemi geçişlerini durduracak ya da sekteye uğratacak beklenen adımları Ortadoğu’da askeri ihtilafı tırmandırır.

Ayrıca global güç piyasalarında dalgalanmaya, ham petrol fiyatlarının da yükselmesine yol açabilir.

Bu da tüketicilerin akaryakıt ve öteki petrol eserleri için ödedikleri fiyatlara yansır.

ABD Başkanı Donald Trump’ın Salı günü İran’ın dini lideriAli Hamaney’e “sabrımız tükeniyor” diyerek “Koşulsuz teslim olun” davetiyle tansiyon daha da tırmandı ve petrol fiyatları son beş ayın doruğuna ulaştı.

Hürmüz Boğazı hala açık olsa da deniz nakliyeciliğinde navlunda yükseliş olduğu, armatörlerin artık bölgeyi “yarı kapalı” üzere fiyatladığı tarafındaki haberler de dikkat çekiyor.

AP haber ajansının bildirdiğine nazaran armatörler Hürmüz Boğazı’nı kullanma konusunda giderek daha temkinli davranıyor, birtakım gemiler güvenlik tedbirlerini arttırırken, kimileri da seyirlerini iptal ediyor.

Bölgede ticari gemi navigasyon sistemlerine elektronik müdahalenin de son günlerde arttığı ve bu müdahalelerin de bölgede seyreden gemileri etkilediği bildiriliyor.

Boğaz kapanırsa kimler etkilenir?

İran’ın boğazdan geçişleri engelleyecek mümkün atılımları, Tahran’ın son yıllarda münasebetlerini itinayla geliştirdiği Suudi Arabistan ve BAE üzere Körfez Arap ülkeleriyle olan bağlarını tehlikeye atabilir.

Körfez ülkeleri şimdiye kadar İsrail’i İran’a yönelik atakları nedeniyle eleştirdiler. Fakat petrol ihracatı engellendiği takdirde bu ülkelerin İran’a karşı da tutum almaları mümkün.

Ayrıca uzmanlar, İran’ın petrol ihracatının tamamını deniz yoluyla yaptığını, Hürmüz Boğazı’nı kapatmanın İran’ın tek petrol müşterisi olan Çin ile alakasına de ziyan verebileceğine dikkat çekiyor.

Hürmüz Boğazı, dünyanın en değerli petrol geçiş güzergâhı olarak tanımlanıyorFotoğraf: Hamad I Mohammed/REUTERS

Tedarik kesintisinden en çok etkilenecek ülkelerin başında ise Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore geliyor. EIA’nın varsayımlarına nazaran, Hürmüz Boğazı’ndan geçen ham petrol ve öbür yakıt sevkiyatlarının yüzde 82’si Asyalı tüketicilere gidiyor.

Boğaza alternatifler var mı?

Suudi Arabistan ve BAE üzere Körfez ülkeleri son yıllarda boğazı baypass etmek için alternatif rotalar belirlemeye çalıştı.

Her iki ülke de ham petrollerinin bir kısmını başka rotalar üzerinden taşımalarına imkan sağlayan altyapı kurdu.

Örneğin Suudi Arabistan, günlük beş milyon varil kapasiteli Doğu-Batı Ham Petrol Boru Çizgisi’ni işletiyor. BAE ise karadaki petrol alanlarını Umman Körfezi’ndeki Fujairah ihracat terminaline bağlayan bir boru sınırına sahip.

EIA’nın varsayımlarına nazaran, Hürmüz Boğazı’nda geçişlerde kesinti yaşanması durumunda günde yaklaşık 2 milyon 600 bin varil ham petrol kullanılabilir durumda olacak.