Hangi ülkeler depremle yaşamayı nasıl öğrendi?

Her sarsıntı bir felaket midir?

Depremin bir felakete dönüşmesini engellemenin bir dizi yolu olduğuna dikkat çeken uzmanlara nazaran, hayır.

Dünyada sarsıntı riski altında olan birtakım ülkelerin aldıkları tedbirler sayesinde şiddetli sarsıntıları dahi minimum hasarla atlattığı örnekler bu görüşü doğrular nitelikte.

İstanbul’u sarsan 6,2 büyüklüğündeki zelzele, Türkiye’de de tedbir tartışmalarını tekrar alevlendirdi.

Peki, afet tedbire siyasetlerinde parmakla gösterilen ülkeler hangi tedbirleri alıyorlar ve sarsıntıyla gayrette nasıl bu kadar başarılı oluyorlar?

İşte kimi örnekler…

Japonya: Yeryüzünün hareketine karşı koymayan mimari

Depremle gayret denince akla gelen birinci ülkelerden biri Japonya. Büyük sarsıntıların sık görüldüğü yüksek sismik risk bölgesi olan bu ada ülkesi 1923’te yaşanan 7,9 büyüklüğündeki zelzelede ağır kayıplar verdi. Yaklaşık 140 bin kişinin hayatını kaybettiği Kanto sarsıntısından sonra alınan tedbirler ise süratle tesirini gösterdi. 2011’de yaşanan Tohoku sarsıntısı 9,0 büyüklüğünde olmasına karşın can kaybı 20 bin civarında kaldı.

Bunda zelzeleden saniyeler evvel halkı uyaran sistemin rolü büyük. Japon Meteoroloji Dairesi tarafından işletilen Zelzele Erken İhtar (EEW) sistemi, dünyada halka açık olarak kullanılan en gelişmiş sistemlerden biri olarak kabul ediliyor. Sistem, Japonya çapında 4 binden fazla sismometreden oluşan bir ağı kullanarak bir sarsıntının yarattığı birinci ve daha az yıkıcı P dalgalarını tespit ediyor. Akabinde daha güçlü S dalgaları gelmeden evvel telefon, televizyon, radyo, hoparlör ve ulaşım sistemleri aracılığıyla ihtarlar gönderiyor ve vatandaşlar sarsıntıdan 5 ila 30 saniye öncesinde uyarılabiliyor. Bu mühlet; trenleri yavaşlatmak, gaz vanalarını kapatmak, asansörleri durdurmak ve insanları inançlı bir yere pozisyonlandırmak için kâfi görülüyor.

Ülke, ayrıyeten zelzeleye sağlam binaların inşasında benimsediği başarılı mimari yaklaşımla biliniyor. Bu yaklaşım, esnekliğin binaların ayakta kalma bahtını artırdığı fikrini baz alıyor.

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) Miho Mazereeuw, 2024’ün başında meydana gelen 7,5’lik sarsıntının akabinde CNN’e verdiği demeçte ülkenin gelenekle yeniliği birleştiren mimari anlayışını şöyle özetlemişti:

“Kavramsal olarak her şey şu fikre dayanıyor: Yeryüzünün hareketine karşı koymak yerine, binanın o hareketle birlikte salınmasına müsaade vermek.”

Japonya’nın hazırlıklı olma kültürünü husus alan “Felaketten Evvel Tasarım” isimli kitabın muharriri olan Mazereeuw, bilhassa hastanelerin ve kritik ehemmiyete sahip yapıların kauçuk taşıyıcı sistemler üzerine inşa edildiğine, böylelikle binaların gerektiğinde esneyebildiğine dikkat çekmişti.

Bu zelzele ülkesi, sırf önleyici önlemler açısından değil, sarsıntı sonrası hazırlıkları açısından da örnek teşkil eder nitelikte.

Yaklaşık 37 milyonu aşkın nüfusu ile dünyanın en kalabalık metropolü olan Tokyo’da 240’ın üzerinde resmi tahliye alanı belirlenmiş durumda. Kentte park ve okullara ilişkin alanlar üzere afetten çabucak sonra bölge sakinlerinin toplanabileceği geniş açık alanların yanı sıra, konutlarına dönemeyenlerin barınabilecekleri tahliye merkezleri ve sığınaklar da bulunuyor.

Belirlenen tahliye alanları; kent şartları ve nüfus değişimlerine nazaran her beş yılda bir Tokyo idaresi tarafından güncelleniyor.

Şili: Baştan aşağı değişim mümkün

Japonya üzere, dünyanın en etkin sarsıntı nesillerinden biri olan Pasifik sarsıntı jenerasyonunda yer alan Şili de geçmişte zelzelenin yıkıcı sonuçlarını deneyim etmiş ülkelerden biri. 1960’da meydana gelen Valdivia zelzelesi 20. yüzyılda dünyada görülen en güçlü sarsıntı olarak kayıtlara geçti. 9,5 büyüklüğündeki bu sarsıntı ve akabinde gerçekleşen tsunami hem Şili’de hem de Pasifik kıyılarındaki öteki ülkelerde binlerce kişinin hayatına mal oldu.

Sismoloji bilimi açısından bir dönüm noktası olan sarsıntı, orta ölçekli bir iktisada sahip bu Güney Amerika ülkesinde de kapsamlı bir değişim sürecinin başlamasına neden oldu.

Şili, bu tarihten itibaren hummalı bir afet idaresi oluşturma sürecine girdi. Bu bütünlükçü süreç; mühendislik, kurumsal, teknolojik ve eğitime yönelik reformlarıyla bu ülkeyi afet idaresi açısından sırf Latin Amerika’nın değil, dünyanın en âlâ organize olan ülkelerinden biri haline getirdi.

1960 felaketinden sonra ülkedeki yapıların sismik faaliyetlere güçlü biçimde tasarlanmasına yönelik olarak katı bir yönetmelik hayata geçirildi. Bu düzenlemelere sadık kalınması 2010 Maule zelzelesi üzere, daha sonra meydana gelen zelzelelerde binaların gösterdiği dayanıklılıkla meyvelerini verdi.

Ülke, afet idaresi konusunda memleketler arası toplumla işbirliğini de geliştirdi. Şili Ulusal Afet Tedbire ve Müdahale Servisi (SENAPRED), Birleşmiş Milletlerle afet siyasetlerine ait toplantılar gerçekleştiriyor.

2024’te düzenlenen bir yuvarlak masa toplantısına katılan SENAPRED Ulusal Lider Yardımcısı Alicia Cebrian, sağlam altyapının güçlendirilmesine yönelik siyaset ve tedbirlerin uygulanabilmesi için kesimler ortası diyaloğun değerini şu sözlerle vurgulamıştı:

“Şunu öğrendik ki, tek bir tahlil yok; bağlama nazaran değişebilecek, siyaset değişikliklerinden kapasite geliştirmeye kadar uzanan bir dizi tedbir kombinasyonu kelam konusu.”

Afet idaresinde merkezi hükümetin lokal toplulukların faal iştirakiyle çalışması da Şili’yi öne çıkartan etkenlerden biri. Belediyelerde kurulan komiteler, mahallî afet risklerini belirleyip, toplumun iştirakiyle tahliller üretiyor. Zelzeleyle gayret şuurunun ülkenin eğitim sistemine entegre edilmesi ve yapılan tertipli tatbikatlar da afet tedbire sürecince değerli rol oynuyor.

Kanada: Örnek teşkil eden toplanma merkezleri

Kanada denince akıllara öncelikli olarak zelzele gelmiyor. Çünkü ülke topraklarının büyük kısmı levha hudutlarından uzak pozisyonda. Fakat batı Kanada için durum farklı. Bölge, faal levha sonlarına yakın olduğu için risk altında.

Bu bağlamda, toplanma alanları riskli bölgeler için özel değer atfedilen önlemlerden biri. Dünyada yaklaşık 3 milyar kişinin yüksek sismik aktivite bölgesinde yaşadığına dikkat çeken Alberta Üniversitesi Yer ve Atmosfer Bilimleri Kısmı İdari Sorumlusu Jeff Birchall, “2050’ye dek riskli büyük kentlerde nüfusun iki katına çıkması bekleniyor” diyor. Birchall’a nazaran, bu nedenle bir zelzelenin akabinde ağır halde kullanılan park, meydan, spor alanları ve sokaklar üzere açık alanların daha akla yatkın tasarlanması kritik ehemmiyette.

Vancouver’da bu hedefe yönelik olarak kent genelinde “afet takviye merkezleri” bulunuyor. 23 adet toplum merkezinin yanı sıra, Oppenheimer parkı ve kentteki halk kütüphanesinin bir şubesinin de muhtemel muhtaçlık halinde bu fonksiyonu görmesi öngörülüyor.

Kolayca bulunabilmeleri için sarı tabelalarla işaretlenen bu merkezler, afet idaresinde önerildiği üzere kentin stratejik noktalarında bulunuyor. Bu merkezler, afetten çabucak sonra bir buluşma noktası ve sığınak olarak fonksiyon gösterirken, afeti takip eden günlerde ise temel barınma ve besin muhtaçlıklarının karşılanması, toparlanma sürecine dair bilgi ve hizmetlere erişim sağlanması, toplumsal teşebbüslerin uyumu üzere farklı gereksinimlere yönelik olarak tasarlandı.

Bu merkezler, toplumsal dayanışmanın önünü açması, stratejik konumlandırılmaları, farklı afet cinslerine yanıt verecek esnekliğe sahip olmaları ve sürdürülebilir hizmet modeli açısından örnek teşkil ediyor.

Meksika: Acı bir yıldönümünden uyanış gününe

19 Eylül 1985’te gerçekleşen Michoacan Sarsıntısı, Meksika tarihinin en büyük afetlerinden biri olarak kayıtlara geçti. 8,0 büyüklüğündeki bu zelzelede yaklaşık 10 bin kişi hayatını kaybederken binlerce Meksikalı da evsiz kaldı.

19 Eylül 2017’de, bu acı günün yıldönümünde, 7,1 büyüklüğünde bir diğer sarsıntı daha meydana geldiğinde ise ülkede artık çok şey değişmişti.

1985 sarsıntısının akabinde geliştirilen erken ihtar sistemi SASMEX, bu değişimin en kıymetli ayaklarından birini oluşturdu. 1991’de faaliyete geçen sistem dünyada halka yönelik birinci sarsıntı erken ikaz sistemi olma özelliğini taşıyor. Sistem, Guerrero kıyı şeridine yerleştirilen sismometreler aracılığıyla büyük zelzeleleri tespit ediyor. Akabinde ihtarlar, elektronik yollarla Mexico City’e iletiliyor ve kent genelinde alarmlar çalıyor.

Depremlerin merkez üssü ile Mexico City ortasındaki ara sayesinde, bu sistem çoklukla bir dakikadan fazla evvelce ikaz verebiliyor. Bu da insanların inançlı alanlara geçmeleri için hayati vakit kazandırıyor.

Michoacan Depremi’nin yıldönümü ise Meksika için sadece bir yas günü değil, birebir vakitte bir uyanış günü. Her yıl 19 Eylül’de ülke genelinde büyük çaplı zelzele tatbikatları düzenleniyor. Okullarda ve öbür kamu binalarında tahliye tatbikatları gerçekleştiriliyor.

Yapıların sarsıntıya dayanıklılığına yönelik atılan adımlar ve hayata geçirilen yönetmelikler de sarsıntı bölgesinde yer alan ülkede can ve mal kayıplarını minimuma indirme konusunda kıymetli rol oynuyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?

Hangi ülkeler depremle yaşamayı nasıl öğrendi?

Benzer İçerikler