Geleceğin psikoloğu ChatGPT olabilir mi?

Modern dünyada insanların ruhsal dayanağa duyduğu gereksinim giderek artıyor. Mevcut psikoterapi imkanları ise gereksinimi karşılamakta yetersiz kalıyor.

Olası bir tahlili, son aylarda dünya gündemine damgasını vuran yapay zekada aramak mümkün. Yapay zeka teknolojisi, teşhis koyma ve davranış terapilerinin yanı sıra üzerlerindeki yük giderek artan psikoterapistleri tertip konusunda destekleme üzere yeni imkanlar sunuyor.

Psikolojik sorularının cevaplarını, arama motorlarına ek olarak chatbotlarda arayan bireylerin sayısının da gelecekte artması bekleniyor.

Mevcut teknolojilerin getirdiği imkanlardan biri, kişinin sorularını yazarak yahut telefonu ile çok olağan konuşur üzere sorabilme imkanına sahip olması.

Erlangen-Nürnberg Üniversitesi’nde klinik psikoloji ve psikoterapi profesörü olan Johanna Löchner, yapay zekanın utanç hissinden arınmış bir alan olduğuna dikkat çekiyor. Ruhsal hastalıklar hakkında konuşmanın hâlâ birçok toplumda bir tabu olması ve birçok insanın toplumsal açıdan utanca yol açabilecek meselelerden dolayı psikoterapiye muhtaçlık duyduğuna dikkat çeken Löchner, “çekingen şahıslar için psikoterapi görmenin” sıkıntı olabileceğini söz ediyor.

Bu noktada da devreye yapay zeka giriyor. Zira yapay zeka, gerçek bir beşerle konuşuyormuşsunuz izlenimi vermesine karşın, hasta, karşısında bir terapistin oturmadığını ve en mahrem meselelerini bir diğer beşerle paylaşmak zorunda kalmadığını biliyor.

Tüm bunlara karşın yapay zekanın psikoterapinin yerini büsbütün alamayacağı görüşünü tabir eden Löchner, ChatGPT üzere ileri yapay zeka teknolojilerinin, profesyonel terapi görüşmeleri yürütme yahut tıbben sağlam terapi planları geliştirme kabiliyetine sahip olmadığına dikkat çekiyor. Hasebiyle yapay zekanın gelecekte psikologları işsiz bırakması, Löchner’e nazaran imkansız.

Yapay zekanın hastaların talepleri ve gereksinimlerine karşılık verebilmesi için, evvel teknolojiyi geliştirme noktasında kayda paha bir yol kat edilmesi gerekiyor. Yapay zekanın bu alanda nasıl kullanılacağını düzenleyen türel ve etik birer çerçevenin oluşturulması da gayreti.

Sorunun düzgün formüle edilmesi gerekiyor

ChatGPT üzere sistemlerden âlâ cevaplar alabilmek için, soruların ve talimatların keskin ve açık biçimde formüle edilmesi kaide.

Yaptığımız bir test, yapay zekanın, muhakkak söz formlarındaki ayrıntıları ve satır ortalarını anlamakta ve bunlara yanlışsız cevapları vermekte zahmet çektiğini ortaya koyuyor. Örneğin depresyonun klasik semptomlarını ortaya koyan bir ifadeyi sokak lisanıyla lisana getirdiğinizde, ChatGPT’nin yanıtı da biraz muğlak oluyor.

ChatGPT’ye yazılan metin:

“Bana ne oluyor? Gerçekten çok sonlarım bozuk. Hiçbir şey yapmak istemiyorum. Olağanda yemek yemeye gidiyorum lakin son vakitlerde hiç iştahım yok. Onun yerine yatakta çok vakit geçiriyorum lakin ona karşın uyuyamıyorum.”

ChatGPT’nin verdiği cevap:

“Kendini şu anda bu türlü hissettiğin için üzgünüm. Bu kulağa hakikaten yorucu geliyor. Gerilim, dertler yahut bir tükenmişlik periyodu, vücut ve ruhu sahiden yorabilir.”

Kendisine his yüklü bir metin yazılan ChatGPT’nin, şahsî ve insani bir cevap vermek için gayret sarf ettiği görülüyor. Yapılan çeşitli testlerde, bu cins iletiler aldığında, kişinin meselelerinden hüzün duyduğunu lisana getiren ChatGPT’nin, tıpkı vakitte “Son vakitlerde üzerinde çok mu yük vardı?” üzere sorular da yönelttiği gözleniyor. Yazılım tıpkı vakitte, şahsa “Bir dışarıya çık, pak hava güzel gelir” yahut “Biriyle dertleş” üzere tekliflerde de bulunuyor.

ChatGPT’ye açık talimatlar ve makul anahtar tabirleri içeren iletiler yazıldığındaysa durum farklılaşıyor. Daima yorgunluk, tükenmişlik, nefes alamama, uyku problemleri, iştahsızlık üzere tabirler içeren bir ileti aldığında, ChatGPT’nin koyduğu teşhis ve tahlil teklifleri biraz sertleşiyor:

“Bahsettiğin şey, ağır bir duygusal yorgunluğun göstergesi. Nefes alamama, makûs uyku ve iştahsızlık, sıklıkla depresiflikle irtibatlı. O yüzden meselelerinle ilgili dayanak için bir doktor veya terapiste danışman gerçek olur.”

11 Şubat’ta Paris’te bir ortaya gelen dünya başkanları, yapay zekanın geleceğini nasıl şekillendireceklerini tartıştıFotoğraf: Michel Euler/AP Photo/picture alliance

Çift terapilerinin yıldızı ChatGPT

Öte yandan kısa mühlet evvel ABD’de yürütülen bir araştırma, ChatGPT’nin bilhassa de birbirleriyle sorun yaşayan çiftlerin sıklıkla başvurduğu çift terapilerinde yararlı olabileceğini ortaya koydu.

Araştırmayı yürütenler 13 terapiste ve ChatGPT’ye 18 ikili ilişkin terapi seanslarındaki görüşmeleri pahalandıran metinler yazdırdı.

Araştırmaya katılan 830 şahıstan de bu metinleri değerlendirmeleri ve kelam konusu metinlerin terapist tarafından mı yoksa ChatGPT tarafından mı yazıldığını kestirim etmeleri istendi.

Araştırmanın sonucunda, iştirakçilerin gerçek terapistler tarafından yazılan metinleri, ChatGPT karşılıklarından ayırmakta zahmet çektikleri tespit edildi. Daha ilgi cazibeli olan ayrıntıysa, iştirakçilerin ChatGPT’nin verdiği karşılıkları, psikoterapistlerin verdiği karşılıklardan daha uygun bulması oldu.

Söz konusu çalışma, birinci bakışta yapay zekanın psikoterapistlerin yerini alabilecek durumda olduğuna dair ibareler içerdiği yorumlarına yol açtı.

Ancak hayata geçirilen deneyin dizaynını eleştiren bağımsız uzmanlar da var. Onlardan biri olan Johanna Löchner, kelam konusu deneyin, “yapay zekanın psikoterapide tesirli olup olamayacağı sorusuna karşılık vermek için yetersiz olduğu” görüşünde.

Freiburg Üniversitesi’nde tıp sosyolojisi alanında çalışmalar yürüten Lasse Sander de deneyi eleştiren uzmanlardan biri. Sander, “Çift terapisi, psikoterapi değildir. Psikoterapinin emeli, ruhsal bir hastalığın semptomlarını azaltmaktır” diyor.

Yapay zekanın potansiyeli büyük

Ancak Sander, bir chatbot olan ChatGPT’nin, terapi imkanlarının kısıtlı olduğu kaideler altında “devasa avantajlar” sunduğu görüşünü lisana getiriyor. Sander, bu avantajları şöyle sıralıyor:

“ChatGPT, kaynakları tavırlı biçimde kullanıyor, 7/24 erişilebilir durumda ve bireyler anonim biçimde ChatGPT’ye kaygılarını danışabiliyor ve bu çok utangaç olan beşerler için büyük bir avantaj. Ruhsal sorunu olan birçok kişi fiyatsız bile olsa, psikoterapi almak için uğraşmıyor.

Buna ek olarak yapay zekanın, davranış terapisi seanslarını düzgünleştirme potansiyeline sahip olduğu da belirtiliyor. Yapay zeka, hastaların tedavisi için antrenmanlar üretme yahut terapi seansları ortasındaki vakit diliminde ekstra bir sohbet partneri olma kabiliyetine sahip.

Freiburg Üniversitesi’nde psikoloji alanında araştırmalar yapan Markus Langer ise yapay zekanın potansiyelinin günümüzde “daha çok terapistlerin, gündelik idari işlerinde desteklenmesi noktasında kullanılmasının” yanlışsız olacağı görüşünde. Langer, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Yapay zeka, terapistlerin sağ kolu olarak fonksiyon görebilir. Terapiden evvel ve terapi sırasında, uzun bekleme müddetlerinin yarattığı boşluğu doldurabilir, kişinin sohbet edebileceği bir kişi işlevi görebilir, terapinin öncesi ve sonrasında gerekli süreçleri yapabilir.”