Emekli ve asgari ücretliler bayrama daha da yoksul giriyor
Kurban Bayramı yaklaşırken Türkiye’de milyonlarca emekli ve minimum fiyatlı, artan geçim kahrı içinde bayramı karşılıyor. En düşük emekli aylığı 14 bin 469 TL, net taban fiyat ise 22 bin 104 TL düzeyinde. Buna rağmen bir kurbanlık koçun fiyatı 15 bin TL’ye ulaşmış durumda. Bu tablo, emeklilerin aylıklarının neredeyse tamamını harcasalar dahi kurbanlık alamayacaklarını gösteriyor.
Hükümet bu yıldan itibaren emeklilere 4 bin TL bayram ikramiyesi ödüyor. Fakat artan besin, kira ve ulaşım sarfiyatları karşısında bu meblağ, sadece hudutlu bir katkı sağlayabiliyor. Minimum ücretliler ise rastgele bir bayram ikramiyesi dayanağından yararlanamıyor. Açlık ve yoksulluk hududunun altında hayat çabası veren bu kesitler için bayram hazırlıkları her geçen yıl daha da zorlaşıyor.
Temel gereksinimleri karşılamaktan uzak
Türkiye’de enflasyon Mayıs itibariyle resmi olarak yüzde 35,41 düzeyinde. Besin enflasyonu yüzde 32’yi geçerken kira artışlarını belirleyen 12 aylık ortalama enflasyon yüzde 45,80’i buluyor.
Asgari fiyata son artırım ise Ocak ayında yapıldı. Fakat minimum fiyat daha yılın başında açlık sonunun altında kaldı. TÜRK-İŞ’in Mayıs 2025 bilgilerine nazaran dört kişilik bir ailenin açlık hududu 25 bin 92 TL’ye, yoksulluk sonu ise 81 bin 734 TL’ye çıktı. Bu sayılar hem minimum ücretlinin hem de yaklaşık 4 milyon emeklinin temel muhtaçlıkları bile karşılamadığını ortaya koyuyor.
Fotoğraf: Tunahan Turhan/Zumapress/picture alliance
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2024 yılına ait Hanehalkı Bütçe Araştırması da bu tabloyu doğrular nitelikte. Her iki kesitin de en düşük yüzde 20’lik gelir kümesinde yer aldığı düşünüldüğünde TÜİK’in tüketim harcamaları dataları alım gücüne ait tablonun yükünü ortaya koyuyor.
Türkiye genelinde hanehalkı harcamalarının en büyük kısmını konut ve kira sarfiyatlarına ayırıyor. Bilgilere nazaran toplam harcamalar içinde konut ve kira kaleminin hissesi yüzde 26’yı bulurken ulaşım harcamaları yüzde 21,6 ve besin harcamaları yüzde 18,1 düzeyinde.
Ancak gelir kümeleri ortasındaki fark dikkat cazip boyutlara ulaşmış durumda.
En düşük gelir kümesindeki haneler bütçelerinin yüzde 33,2’sini barınmaya, yüzde 30,4’ünü ise yalnızca besin ve alkolsüz içecek harcamalarına ayırıyor. Buna karşılık en yüksek gelir kümesinde bu oranlar sırasıyla yüzde 22,1 ve yüzde 12,8. Öbür bir sözle, düşük gelirli haneler besine, barınmaya ve ulaşıma yüksek gelirli hanelerden çok daha büyük hisse ayırmak zorunda kalıyor.
Kira ve faturalara kalan 7 bin 340 lira
DW Türkçe’nin hesaplamasına nazaran minimum fiyatlı, aylık yararından besin ve alkolsüz içecek harcamalarına yaklaşık 6 bin 720 lira ayırabiliyor. En düşük emekli aylığı alan bir emekli için ise bu sayı aylık 4 bin 400 lira.
TÜİK dataları taban ücretlinin, kentsel donatı hizmetlerinin az olduğu sıhhatsiz yapılarda yaşadığını da gösteriyor. Gayrimenkul değerleme platformu Endeksa’nın datalarına nazaran, Mayıs 2025 prestijiyle ortalama konut kira fiyatı Türkiye’de 22 bin 41, İstanbul’da 27 bin 766 lira. Buna karşın konut ve kira harcamalarına taban fiyatlı 7 bin 340, 4 bin 804 lira ayırabiliyor. Bu sayıya konutun bakım ve tamiri için gereken materyaller, su, elektrik, doğal gaz üzere faturalar da dahil.
Eğitim için aylık yalnızca 55 lira
TÜİK bilgilerine nazaran geçen yıl en düşük yüzde 20’lik gelir kümesinin gelirinden sıhhat harcamalarına ayırdığı hisse yüzde 1,9’da kaldı. En düşük gelir kümesi cümbüş, spor ve kültüre gelirinden yüzde 1 (0,9) bile hisse ayıramazken eğitime ayrılan hisse yüzde 0,5 ile neredeyse sıfırlanmış durumda.
Buna nazaran dört kişilik ailesini geçindiren bir taban fiyatlı, sıhhat harcamalarına ayda 420 lira ayırabilirken kişi başına aylık sıhhat harcaması 105 lirada kalıyor. Dört kişi bir ayda cümbüş, spor ve kültüre 199 lira ayırabilirken çocuk başına eğitim için harcanabilen meblağ aylık yalnızca 55 lira.
İki kesim ortasında beş kat fark var
En düşük yüzde 20’lik gelir kümesiyle en yüksek 20’lik gelir kümesinin tüketim harcamaları ortasında ise beş kat fark var.
Geçen yıl en fakir yüzde 20, aylık ortalama 17 bin 317 lira harcama yapabilirken bu sayı en varlıklı yüzde 20’lik kesimde ortalama 87 bin 127 liraya çıktı.
Fotoğraf: Ozan Kose/AFP
TÜİK bilgilerinde ayrıyeten ortalama tüketim harcamasının emeklilik periyodunda azaldığı görülüyor. Buna nazaran tüm gelir kümelerini kapsayan ortalama harcama, 35-39 yaş aralığında 51 bin 939 lira olurken bu sayı 40-64 yaş aralığında 49 bin 987 liraya, 65 yaş sonrasında ise 29 bin 985 liraya iniyor.
Alım gücünü artıran tedbirler devrede değil
Söz konusu tabloya karşın, düşük gelirli haneler için direkt alım gücünü artıracak bir tedbir şimdi alınmış değil. Emekli örgütleri, en düşük maaşların minimum fiyat seviyesine çıkarılması davetini yinelemeye devam ediyor. Fakat hükümetin mevcut ekonomik planlamasında bu istikamette bir düzenleme görünmüyor.
Yüksek enflasyonun alım gücü üzerindeki tesirleri sürerken Temmuz ayında taban fiyata orta artırım yapılması istikametindeki talepler artıyor.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel, 29 Mayıs’ta DİSK’i ziyaretinin akabinde yaptığı açıklamada, “Asgari fiyata bir enflasyon orta artırımı yapılması için büyük bir uğraş vermek zorundayız” dedi. Özel, bugün her 10 personelden altısının minimum fiyat ya da bu fiyata yakın maaşlarla çalıştığını vurgulayarak Haziran ayı boyunca iktidarı Minimum Fiyat Tespit Kurulu’nu tekrar toplanmaya çağıracaklarını söyledi.
“Temmuz’da bir orta artırım verilmemesi hükümetin siyasi intiharı olur” diyen Özel, çabayı en sert formda sürdüreceklerini belirtti. Öte yandan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, Mayıs ayında yaptığı açıklamada, minimum fiyata ait orta artırım tartışmaları için “çok erken” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Kurban Bayramı’nın “paylaşma” manası, birçok hane için bu yıl da sembolik seviyede kalıyor. Gelirinin büyük kısmını barınma ve temel besin hususlarına ayırmak zorunda kalan yurttaşlar için bayram, artan eşitsizliğin daha da görünür hale geldiği bir periyoda işaret ediyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
