Dünyanın gözü İstanbul’da: Ukrayna zirvesine dair bilinenler

Ukrayna savaşında üç yılın akabinde artık kalıcı bir ateşkesin mümkün olup olmadığı bugün İstanbul’da görüşülecek. Savaşın taraflarının yanı sıra ABD ve Türkiye’den hangi isimlerin görüşmelerde yer alacağı belirsizliğini korusa da İstanbul bir anda tüm gözlerin çevrildiği kent oldu. İşte görüşmelere dair tüm bilinenler:

İstanbul’da masada kimler olacak?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin geçen Pazar günü gece yarısı gazetecilere yaptığı açıklamada Ukrayna ile İstanbul’da masaya oturmayı önerdi. Putin, “Herhangi bir önkoşul olmaksızın, önemli müzakerelere hazırız ve bu görüşmelere 15 Mayıs Perşembe günü İstanbul’da başlamayı teklif ediyoruz” dedi.

ABD Başkanı Donald Trump aynı gün kendi toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda, “Ukrayna derhal bunu kabul etmeli” tabirini kullandı.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ise Putin ve Trump’tan gelen açıklamalar üzerine sonraki gün İstanbul’a şahsen geleceğini açıkladı, Putin’i de birebir şeyi yapma “cesareti” göstermeye çağırdı.

Zelenskiy’nin bu çıkışı Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması ile başlayan savaşın başından beri iki düşman ülke başkanının birinci sefer yüz yüze gelebileceği beklentisine yol açtı. Zelenskiy bugün Türkiye’de olacak lakin Moskova’dan gece saatlerinde gelen açıklama birebir adımı Putin’in atmayacağı formunda yorumlandı. Rusya görüşmeler için savunma ve dışişleri bakan yardımcılarının İstanbul’a geleceğini duyurdu. Listede bakan seviyesinde bir isim yer almadı.

ABD Başkanı Donald Trump dün Suudi Arabistan ziyareti sonrası yaptığı açıklamada, şayet Putin gelirse kendisinin de İstanbul’a hareket edeceğini söylemişti. ABD Başkanı, “Biliyorum (Putin) benim orada olmamı istiyor ve bu mümkün. Şayet savaşı bitireceksek bunu düşüneceğim” dedi.

Trump misyona geldikten kısa mühlet sonra yaptığı bir açıklamada Putin ile Mayıs ayı içinde Suudi Arabistan’da görüşmeyi planladığını belirtmişti.

ABD heyeti yarın İstanbul’da

Türkiye ise mümkün Trump-Putin görüşmesine konut sahipliği yapmak istiyor. ABD ve Rusya dışişleri bakanları geçtiğimiz haftalarda Riyad’da bir görüşme gerçekleştirmişti.

Putin’in iştirakinden bağımsız olarak Rusya’dan bir heyetin bugün İstanbul’da olması bekleniyor. Kremlin’den yapılan açıklamada iştirakçilerin isimleri verilmeksizin, “15 Mayıs’ta İstanbul’da Ukrayna heyetini bekliyor olacağız” denildi.

Cuma günü ise Ukrayna savaşı gündemiyle İstanbul’a Trump’ın üst seviye danışmanı Steve Witkoff ile ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio’nun geleceği açıklandı. Trump’ın özel elçisi Keith Kellogg daha evvel Amerikan basınına verdiği demeçte, “Umarım Lider Putin orada olur, şayet öyleyse Lider Trump da gelecek. Bu sahiden inanılmaz bir toplantı olur. Sahiden süratli bir barışa ulaşabileceğimize inanıyorum” diye konuşmuştu.

Erdoğan ve Putin (Arşiv)Fotoğraf: Alexander Zemlianichenko/AP/picture alliance

Rusya ve Ukrayna neyi tartışacak?

Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, ABD’nin önerisi üzerine 30 günlük ateşkese hazır olduklarını ilan etmişti. Geçen Cumartesi günü Kiev’e seyahat eden Almanya, Fransa, İngiltere ve Polonya başkanlarının güçlü formda desteklediği teklif gereği Pazartesi sabahı silahların susması gerekiyordu. Fakat bu teklifi görmezden gelen Putin bugünkü İstanbul görüşmelerine işaret etti. Tarafların gündeminde öncelikle “ön koşulsuz 30 günlük ateşkes” teklifinin olması bekleniyor.

Görüşmede bir ateşkes sağlanması halinde, bu Ukrayna için birinci olmayacak. Putin savaş boyunca birkaç kere güç altyapısını maksat almamayı kabul etmişti. Ayrıyeten geçen Paskalya Bayramı’nda ve son olarak İkinci Dünya Savaşı’nın 80’inci yıl kutlamaları sırasında süreksiz ateşkesler uygulandı. Lakin bu sefer bir barışla sonuçlanabilecek, kalıcı ve kapsamlı bir muahede beklentisi var.

Avrupalı başkanlar görüşmelerde Rusya’nın 30 günlük ateşkes teklifini kabul etmemesi halinde, Ukrayna’ya silah yardımlarını artırma ve Rusya’ya daha fazla ekonomik yaptırım uygulama tehdidinde bulunuyor. Fakat halihazırda alınan tedbirler göz önünde bulundurulduğunda Rusya’ya yönelik ek yaptırımlar konusunda Brüksel’in hareket alanının dar olduğu yorumları yapılıyor.

Öte yandan tarafların İstanbul’dan eli boş ayrılması halinde Almanya üzerinde uzun menzilli Taurus füzelerinin Kiev’e teslimatı istikametinde baskının artacağı bedellendiriliyor. Almanya’da iş başı yapan yeni hükümetin bu silahları Ukrayna’ya vermek konusunda Olaf Scholz hükümetine nazaran daha istekli olduğu yorumları yapılıyor.

İstanbul’da daha evvelki görüşme ne vakit yapılmıştı?

İstanbul’daki görüşme, Ukrayna ve Rusya ortasında birinci yüz yüze diyalog olmayacak. Moskova’nın topyekûn işgal buyruğunu vermesinden birkaç gün sonra, 28 Şubat 2022’de Rusya ve Ukrayna’dan müzakereciler Belarus’ta bir ortaya gelmişti. Daha sonra 29 Mart 2022’de İstanbul’da taraflar ortasında yüz yüze bir görüşme daha yapılmıştı. İstanbul’daki toplantı işgalin başından beri bir muahedeye en çok yaklaşılan an olarak gösteriliyor. Fakat Nisan 2022’deki Buça katliamı sonrasında müzakereler büsbütün durdu.

Rus askerinin başşehir Kiev’in banliyölerinden olan Buça’dan püskürtülmesinden sonra gazeteciler ve Ukrayna ordusu kente girmiş, yüzlerce sivilin kurşuna dizilerek katledildiği ortaya çıkmıştı.

Putin ve Zelenskiy geçen ay Papa Françesko’nun cenaze merasiminde görüşmüştü.Fotoğraf: Ukrainian Presidential Press Service/Handout via REUTERS

Mart 2022’de hazırlanan taslakta ne vardı?

New York Times ve Reuters’in ulaştığı dokümanlara nazaran Mart 2022’deki İstanbul görüşmesinde taraflar şu mevzularda uzlaşıya varmıştı:

– Ukrayna Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) üyelerinin sağlayacağı güvenlik garantileri karşılığında NATO’ya katılma maksadından kalıcı olarak vazgeçecek; Ukrayna topraklarına yabancı asker konuşlandırılmayacak,

– Rusya’nın 2014’te ilhak ettiği Kırım’ın akıbeti daha sonraki tartışmalara bırakılacak; Moskova, Ukrayna’ya karşı tekrar askeri güç kullanmayacağını kabul edecek.

Bugün gelinen noktada ise ABD Başkanı Trump’ın Kırım’ın ve halihazırda Rusya işgali altında bulunan toprakların Moskova’ya bırakılmasını kabul ettiği belirtiliyor. Amerikan basınında yer alan argümanlara nazaran Trump idaresi, bu topraklar üzerindeki argümanından vazgeçmesi için Kiev’e baskı yapıyor. Halihazırda Ukrayna’nın yüzde 20’si Rus işgali altında.

Öte yandan Mart 2022’deki İstanbul toplantısında gündeme gelen, Ukrayna ordusunun 85 bin çalışana kadar küçültülmesi ve Ukrayna’nın sahip olabileceği füzelerin menzilinin 40 kilometre ile sonlandırılması istikametinde Rusya’nın ısrarının Kiev tarafından kabul görmediği belirtiliyor.

Putin İstanbul’da masayı devirenin kendileri olmadığını söylüyor ve yeni görüşmelerin Mart 2022’de hazırlanan taslak üzerinden yürütülebileceğini savunuyor. Trump’ın özel elçisi Witkoff da geçen Cuma yaptığı açıklamada, daha evvel İstanbul’da hazırlanan metnin yeni müzakereler için “yol gösterici” olacağını tabir etti.

DW,Reuters,AFP / MUK,JD,BK