Depremler nasıl meydana geliyor?
Yerkabuğu bir çeşit yapboz üzere birçok farklı kesimden oluşur: Birkaç devasa okyanus levhası ve birkaç küçük kıtasal kabuk levhası. Gerçekte kaç tane küçük yerkabuğu levhası olduğu ise bilimde tartışmalıdır.
Çeşitli levhalar, Dünya’nın sıvı iç kısmı üzerinde “yüzer”. Kimi kırılma noktalarında, Dünya’nın çekirdeğinden gelen magmanın şişmesi nedeniyle levhalar her yıl birkaç santimetre kayar ya da hareket eder. Milyarlarca yıldır gerçekleşen bu hareket aslında epeyce olağan. Bu sırada ya birbirlerinden uzaklaşırlar ya birbirlerine sürtünürler ya da birbirlerini iterler.
Afganistan’da Herat bölgesinde 2023’te meydana gelen sarsıntının akabinde Fotoğraf: REUTERS
Sonrasında ise üstündeki kıta hareket eder. Bu hareketlere “levha tektoniği” denir.
Levha tektoniği, levhaların birbirleriyle kaynaşmasına neden oluyor. Kayadaki tansiyonlar bariz bir biçimde artarsa, levhalar sarsıntılı bir biçimde yarılabilir. Bu merkez üssünden basınç dalgaları yeryüzüne yayılıyor ve sarsıntı olarak hissediliyor.
Fay sınırı olarak isimlendirilen, yani yerkabuğunun iki tektonik plakasının birleştiği noktaların üzerinde yer alan bölgeler, bilhassa risk altında. Sismologların, bir sarsıntının gücünü belirtmek için kullandıkları Richter ölçeğine nazaran 5.0 büyüklüğündeki sarsıntılardan itibaren, binalarda gözle görülür hasarlar meydana gelebilir.
Eğer bir sarsıntı okyanus altında meydana gelirse, tsunami oluşabilir. Yüksek süratte yayılan bu devasa dalgalar, karaya vurduklarında yıkıcı sellere neden olabiliyor. Potsdam’daki Jeo Araştırma Enstitüsü’nde (GFZ) sismoloji profesörü olan Fabrice Cotton, levha hudutlarındaki bölgelerde daima sismik aktivite nedeniyle daha şiddetli zelzeleleri iddia etmenin çok sıkıntı olduğunu söylüyor.
Artçı sarsıntı nedir?
Büyük zelzeleleri neredeyse her vakit bir dizi küçük sarsıntı takip eder. Bu artçı sarsıntılar, ana sarsıntının merkez üssündeki tektonik plakalar hâlâ ileri geri hareket ettiği ve yalnızca yavaşça durulduğu için meydana gelir.
Afganistan’da Herat bölgesindeki zelzelenin akabinde Fotoğraf: MOHSEN KARIMI/AFP
Ancak nispeten daha küçük artçı sarsıntılar bile bazen büyük yıkımlara neden olabilir. Ana zelzelede ağır hasar gören binaları bir an evvel denetimli formda yıkarak muhtemel artçı sarsıntılardaki can ve mal kayıplarının önüne büyük ölçüde geçilebilir.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?
