Avrupa’da orman yangınları riskinde büyük artış

2024 sonbaharında sırf bir haftada Portekiz’de 100 bin hektardan fazla alan küle döndü. Bu, yaklaşık Hong Kong büyüklüğünde bir bölge manasına geliyor. Bu yangınların dumanı uzaydan bile görüldü. En az yedi kişinin ömrünü yitirdiği bu felaket, Avrupa’da yılın en büyük orman yangınlarından biri olarak kayıtlara geçti.

Bilim beşerlerine nazaran bu ölçekteki yangınlar gelecekte daha da sık yaşanabilir.

Avrupa Bilim Akademileri Müracaat Kurulu’nun (EASAC) Etraf Yöneticisi Thomas Elmqvist, “Avrupa’nın pek çok bölgesi uzun süren kuraklıklarla karşı karşıya. Bu da çok yangınların meydana gelme ihtimalini önemli biçimde artırıyor” diyor ve ”Bazı bölgelerde her iki yılda bir büyük felaketler yaşanması muhtemel” diye de ekliyor.

EASAC uzmanlarının hazırladıkları ve sonuçlarını bugün yayımladıkları rapora nazaran, her yıl Avrupa Birliği (AB) sonları içinde yaklaşık 60 bin orman yangını çıkıyor. Bu yangınlar yılda ortalama Lüksemburg’un neredeyse iki katı büyüklüğünde alanı yok ediyor ve yaklaşık 2 milyar euro (2,2 milyar dolar) ekonomik kayba yol açıyor.

İklim krizi ve kentleşme yangınları körüklüyor

Avrupa, dünyanın en süratli ısınan kıtası. Son 30 yılda Avrupa’daki sıcaklık artışı, global ortalamanın iki katı oldu. Elmqvist, iklim değişikliği ile yangın tehlikesinin artışı ortasında bir bağ bulunduğunun kanıtlandığını hatırlatıyor. Artan kuraklıklar ve azalan yağışlar yangın riskini önemli oranda artırıyor. Bugün yayınlanan rapor, 2100 yılına kadar bu riskin iki katına çıkabileceği ikazında bulunuyor.

Yangın tehlikesinin artmasında kentleşmenin de tesiri büyük. Bilim insanları, tarım yerlerinden vazgeçilmesi ve buraların denetimsiz halde bitkilere teslim olmasının bir vakitlerin tarım alanlarını yanıcı biyokütlelere dönüştürdüğünü kaydediyor. Çam ve okaliptüs üzere süratle tutuşan monokültür ormanlar da çok çabuk alev alarak yangınları tehlikeli hale getiriyor.

Elmqvist, Almanya’da yangın riski en yüksek bölgenin, geniş çam ormanlarının bulunduğu kuzeydoğusu olduğunu belirtiyor.

Daha az sayıda lakin daha şiddetli yangınlar yolda

Artan yangın riskine karşın EASAC’ın iki yıllık izleme bilgilerine nazaran, Avrupa genelinde çıkan yangın sayısı ve yanan toplam alan azalma eğiliminde. Bunun en önemli nedeni Avrupa’da yangınla gayret kapasitesinin artırılmış olması. Bu muvaffakiyete karşın uzmanlar, gelecekte yangınların daha büyük ve daha yıkıcı hale geleceği konusunda hemfikir.

Yangınları önlemek, en az onları söndürmek kadar kıymetli.Fotoğraf: Hiroto Sekiguchi/The Yomiuri Shimbun via AP Images/picture alliance

Bundan en çok etkilenen ülkelerin başında da İspanya, Portekiz, İtalya ve Yunanistan geliyor. Fraunhofer Enstitüsü’nden Claudia Berchtold’a nazaran, Akdeniz ülkeleri başka Avrupa ülkelerine nazaran yangınlara karşı görece hazırlıklı, lakin Almanya yahut Hollanda bir kıvılcımın yol açacağı tehlikeye o kadar hazırlıklı değil. Bu nedenle Avrupa’nın genel olarak stratejiye gereksinimi var.

Rapor ayrıyeten, Avrupa’daki yangın riski taşıyan kentsel bölgelerin sayısının, Kuzey Amerika ve Asya’dakilerin iki katı olduğunu da ortaya koyuyor.

“Yerleşim alanlarının pek birçok çam ormanlarının içine inşa edilmiş. Büyük bir yangın çıktığında ne olacağı hiç düşünülmemiş” diyor EASAC’ın raporunu hazırlayan bilim insanlarından bir başkası Pierre Ibisch ve “Bu elbette çok riskli” diye de ekliyor.

Brandenburg eyaletindeki Borkenwalde’deki kentleşme buna örnek gösteriliyor. Ibisch’e nazaran, 2000 yılından bu yana yerleşim üniteleri ormana giderek daha fazla yaklaştı. Ibisch, “Bu eğilim, komşu bölgede çıkan yangınlar nedeniyle vatandaşların tahliye edildikleri gerçeği görülmesine karşın sürüyor” diye de vurguluyor

2023 yılında Tenerife’nin Candelaria bölgesinde başlayan yangın, etraftaki öbür belediyelere de sıçramış ve 200 hektardan fazla alanı etkilemişti.Fotoğraf: Andres Gutierrez/AA/picture alliance

Peki tahlil ne?

EASAC uzmanları, peyzaj planlamacılarının, ormancıların ve çiftçilerin birlikte hareket etmesi gerektiğini vurguluyor. Birebir vakitte yangınların tabiatının değiştiğine dair toplumda daha fazla farkındalık yaratılmasının da kural olduğunun altını çiziyor.

Uzman Ibisch, ”Ormanların yakınında yaşayan ya da ormanlık alanlara taşınanlar, yangının artık yakınlarında olduğu ve orada da kalacağı gerçeğinin şuurunda değil. Gerçek arazi kullanımı idaresiyle riskleri önemli biçimde azaltmanın mümkün olduğunu da bilmiyorlar” diye belirtiyor.

Uzmanlara nazaran, Avrupa Birliği’nin “Doğa Onarımı Yasası” üzere siyasetlerin daha süratli ve kararlı formda uygulanması kritik ehemmiyet taşıyor. Sürdürülebilir orman idaresi, karbon açısından güçlü turbalıkların onarımı ve kurak alanlarda hayvan otlatması ya da denetimli yakma üzere sistemler, yangınların şiddetini azaltabilir.

Uzman Elmqvist, ”Her yangın makus değildir,” diyor. Ona nazaran düşük şiddetli yangınlar tabiatın döngüsünün bir modülü olabilir ve ekosistemlerin yenilenmesini teşvik edebilir.

Bunun yanı sıra ormanların dijital hazırlanmış haritalarla müşahedesi de yangınlara müdahaleyi hızlandırabilir. Ormanların dronlar ile sağlanan imajları yapay zekâ yardımıyla tahlil edilerek gözlenmeleriyle de hem yangınların gidişatı hem de sonrasında tabiatın nasıl toparlandığı da saptanabilir.