Almanya’daki seçimlere dair bilmeniz gerekenler

Almanya’da seçmenler 23 Şubat’ta erken genel seçimler için sandık başına gidecek. Pekala Almanya’da seçim sistemi nasıl işliyor? Her parti meclise girebiliyor mu? Kimler seçiyor, kimler seçiliyor?

İşte Almanya’daki seçimlere ait bilmeniz gereken her şey:

Almanya’da neden iki oy kullanılıyor?

Almanya’da seçmenler okullarda ve öteki kamu binalarında kurulan sandıklarda oylarını vermeye gittiklerinde iki oy kullanıyor. “Kişiselleştirilmiş izafî temsil” olarak isimlendirilebilecek bu sistemde seçmenler, bu oylardan biriyle seçim bölgelerinde kendilerini temsil edecek adayı belirlerken ikinci oyla da bir partinin eyalet listesini oyluyorlar. Bu liste ekseriyetle 10 ila 30 adayı içeriyor.

İlgili seçim bölgesinde direkt yarışan aday için verilen birinci oy, parlamentonun toplam bileşimini belirleyerek her bölgenin mecliste temsil edilmesini sağlıyor. İkinci oy ise Federal Meclis’te (Bundestag) partilerin gücünü belirleyici nitelikte. Bu oyla seçmenler, ilgili eyalet listesinden kaç adayın mecliste sandalye sahibi olacağını tayin ediyor.

Milletvekili sayısı azalacak

Seçim sisteminde 2024 yılında yapılan ıslahatın akabinde düzenlenecek birinci seçim olma özelliğini taşıyan bu seçimlerle parlamentoda 736’yı bulan sandalye sayısı 630’a düşecek. Kelam konusu ıslahat yoluyla partilerin küçülmesiyle milletvekili sayısındaki enflasyonun ortadan kaldırılması hedeflenmişti.

Federal Anayasa Mahkemesi, bir evvelki koalisyon hükümeti tarafından hazırlanan seçim yasası ıslahatını anayasaya kısmen ters bularak revize etmişti. Mahkeme, “temel yetki maddesi” olarak tanımlanan uygulamanın iptalini geri çevirmişti. Kelam konusu madde, Federal Meclis seçimlerinde yüzde 5’lik seçim barajını aşamayan fakat en az üç seçim bölgesinde milletvekili çıkaran partilerin de Meclis’te temsil edilmelerine imkan sağlıyor.

Almanya’da kimler sandığa gidebiliyor?

Almanya’nın 83 milyonluk nüfusunun yaklaşık 63 milyonunu oy verme hakkı bulunan seçmenler oluşturuyor. Seçmenlerin 18 yaşının üzerinde olması koşulu aranırken yurt dışında yaşayan seçmenler son 25 yıl içinde en az üç ay boyunca kesintisiz olarak Almanya’da ikamet etmiş olmak kaidesiyle posta yoluyla oylarını kullanabiliyorlar. Almanya’nın Federal Seçim Heyeti’nin internet sitesinde, büyükelçiliklerin yahut konsoloslukların sandık kurması yasaklanmamakla birlikte bu tıp bir teşebbüsün “orantısız bir uğraş gerektireceği” belirtiliyor.

Casusluk ve devlet sırlarının ifşası üzere siyasi kabahatleri işlemiş şahısların oy verme hakkı mahkeme tarafından iptal edilebiliyor. Lakin cinayet, taksirle öldürme ve çocuklara yönelik cinsel istismar üzere ağır kabahatlerin kelam konusu olduğu olaylarda bu tıp bir yaptırım uygulanamıyor.

Yüzde 5 barajı nedir?

1953 tarihli düzenlemeye nazaran Alman seçim yasası, partilerin temsiliyet edinebilmeleri için ikinci oylarn en az yüzde 5’ini alması koşulunu arıyor. Kelam konusu düzenleme, periyodun Weimar Cumhuriyeti’nde olduğu üzere küçük, parçalanmış partilerin parlamentoya girerek meclisi bölmesini ve istirarlı bir çoğunluğun oluşturulmasının önünde pürüz teşkil etmesini önlemek maksadıyla getirilmişti.

Ancak bu düzenlemenin istisnaları da yok değil. Bir partinin en az üç adayının seçim bölgelerinde ipi göğüslemeleri halinde ilgili parti için bu baraj kaidesi aranmıyor. Örneğin Sol Parti, 2021 seçimlerinde ikinci oyların sadece yüzde 4.9’unu alabildiği halde seçim bölegelerinde galip gelen üç aday sayesinde meclisteki sandalyelerin yüzde 4,9’unu elde ederek 39 milletvekilini parlamentoya gönderebilmişti.

Die Linke, seçimlere yönelik son dönemeçte süpriz bir yükselişte.Fotoğraf: Franz Feiner/Eibner-Pressefoto/picture alliance

Bir öbür istisna ise Schleswig-Holstein’deki Danimarkalılar yahut Saksonya’daki Sorblar üzere resmi azınlık statüsündeki kümeleri temsil eden adaylar için kelam konusu. Buna nazaran, bir seçim bölgesini temsil etmek için gerekli olan 35 bin ila 38 bin oya ulaşan bir azınlık partisi temsilcisi, Federal Meclis’te sandalye elde ediyor. 2021’de Danimarkalı azınlığı temsil eden Stefan Seidler 55 bin oyla Federal Meclis’e girmeyi başarmıştı.

Hükümet kurulması ve şansölyenin seçim süreci

Almanya’da bir parti, seçimlerde yüzde 50’nin üzerinde oy alması halinde kendi seçim gündemini tesirli biçimde hayata geçirmek için kâfi temsil gücüne sahip olmuş oluyor. Lakin bu, epey düşük bir mümkünlük. Bu nedenle partilerin çoğunlukla Federal Meclis’te çoğunluğu sağlayabilmesi için bir ya da iki partiyle koalisyon oluşturmak üzere işbirliğine gitmesi gerekiyor.

Geleneksel olarak en fazla oyu alan partinin adayı Şansölye (Başbakan) oluyor ve koalisyonun küçük ortağının adayına da Dışişleri Bakanlığı koltuğu veriliyor. Şansölyenin, bakanların isimlerini ve vazife alanlarını cumhurbaşkanına sunmasının akabinde cumhurbaşkanı hükümet üyelerini atıyor.

18 yaşının üzerindeki her Alman vatandaşı başbakan olma talihine sahip. Cumhurbaşkanının, resmi olarak şansölye adayını önermesinin akabinde adayın seçilebilmesi için mutlak çoğunluğu (oyların yüzde 50 +1’ini) alması gerekiyor. Şayet aday bu çoğunluğu sağlayamazsa, Federal Meclis, iki hafta içinde diğer bir aday belirleyerek oylamaya sunabiliyor. Fakat bu durumda da tekrar mutlak çoğunluk gerekiyor.

SPD’nin şansölye adayı Scholz ve CDU’nun şansölye adayı MerzFotoğraf: Fabrizio Bensch/AFP

İkinci cinste da hiçbir adayın mutlak çoğunluğu sağlayamaması halinde ise son oylamanın derhal gerçekleştirilmesi gerekiyor. Bu son cinste en fazla oyu alan aday kolay çoğunlukla başbakan olarak seçiliyor.

Şansölyenin mutlak çoğunlukla seçilmesi halinde cumhurbaşkanının adayı yedi gün içerisinde ataması gerekmekte. Seçilen kişinin son çeşitte kolay çoğunluğu elde ettiği bir senaryoda ise Cumhurbaşkanı yedi gün içerisinde adayı başbakan olarak atayabileceği üzere Federal Meclisi lağvedip 60 gün içinde erken seçimlere gidilmesini gerektiren süreci de başlatabilir.

Seçim sonuçlarına hangi durumlarda itiraz edilebilir?

Almanya’nın seçim inceleme maddesine nazaran, her birey ya da oy verme hakkına sahip her seçmen kümesi, seçimlerin meşruiyetine ait itirazda bulunabilir. Gerçekten ülkede her genel seçimin akabinde yüzlerce itiraz başvurusu yapılmakta.

İtirazların seçim gününden itibaren iki ay içerisinde Berlin’deki Federal Meclis’e bağlı seçim inceleme kuruluna yazılı olarak yapılması gerekmekte. Bütün itiraz müracaatlarını inceleyen bu Kurul, her bir itiraza ait başka bir karar verir. Daha sonra bu kararlar Federal Meclis tarafından müracaat sahibine yazılı olarak iletilir. Kurulun tüm itirazları sonuca bağlaması ekseriyetle bir yılı bulurken itirazların yüzde 4’ünden azı Anayasa Mahkamesi’ne taşınmakta.

Genel seçimlerin sonuçlarının geçersiz sayılabilmesi için ise bir itirazın iki şartı sağlaması kuralı aranmakta: Birinci koşul, Federal Seçim Yasası, Federal Seçim Yönetmeliği ya da anayasanın ihlaline yönelik bir seçim yanlışını içermesi. İkinci kaide ise kelam konusu yanılgının Federal Meclis’teki sandalye sayısının dağılımını etkileyecek ölçekte olması. Ne var ki Almanya’da yapılan bir seçimin iptal edilmesi durumu şimdi hiç yaşanmadı.

Normal kaidelerde seçimler dört yılda bir düzenlemekte ve bu süreç yine başlamakta.

DW/SÖ,HS