Almanya ve AB’ye iltica başvuruları neden düşüyor?

Alman basınında yer alan haberlere nazaran, ülkeye iltica müracaatında bulunanların sayısı giderek azalıyor. Fakat uzmanlar, bu bilgilerin temkinli yorumlanması gerektiğine dikkat çekiyor.

Haftasonu Welt am Sonntag gazetesinde yayımlanan şimdi resmi olarak açıklanmamış bilgilere dayanan habere nazaran, Fransa’nın 2025’in birinci üç ayında 40 bin 871 müracaat ile en fazla iltica başvurusu alan Avrupa Birliği (AB) ülkesi oldu. Bu bilgilere nazaran, Fransa’yı 39 bin 318 müracaat alan İspanya ve 37 bin 387 müracaat alan Almanya takip etti.

Bu veriler AB İltica Ajansı (EUAA) tarafından şimdi teyit edilmiş olmasa da hem Birlik seviyesinde yayımlanan son raporlar hem de Federal Göç ve Mülteciler Dairesi (BAMF) tarafından açıklanan aktüel datalar iltica müracaatlarında düşüş olduğunu gösteriyor.

Bu hafta BAMF Almanya’da Mart ayında 10 bin 647 müracaatın kayıtlara geçtiğini duyurdu. Bu sayı, koronavirüs pandemisi başladığından bu yana bir ay içinde kayıtlara geçen en düşük müracaat sayısına işaret ediyor.

Rakamlar düşüş eğilimini ortaya koyuyor

Almanya uzun bir müddet AB’nin en fazla sığınmacı kabul eden ülkesi pozisyonundaydı. Birlik tarafından yapılan en son yıllık tahlile nazaran 2024’te ülkenin aldığı iltica müracaatları bir evvelki yıla oranla üçte bir oranında düşüş göstermiş olsa da, hâlâ en çok müracaat Almanya’ya yapılıyor.

AB çapında 2024’te toplamda bir milyondan fazla müracaat kayıtlara geçti. Bu da bir evvelki yıla nazaran yüzde 11’lik bir yıllık düşüşe işaret ediyor. Bu, Ekim ayından bu yana devam eden düşüş eğilimini de içeriyor. Bu eğilim, büyük ölçüde Suriye, Afganistan ve Türk vatandaşlarının müracaatlarında görülen azalmayla irtibatlı.

“Bu bir tercih sıkıntısı değil”

Sığınmacılar, menşe ülkelerini siyasi istikrarsızlık, çatışma, fizikî güvenlik tehdidi, zulüm ve iklim değişikliği üzere pek çok farklı nedenden ötürü terk etmek zorunda kalabiliyor.

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının akabinde milyonlarca Ukraynalı ülkesini terk etmek zorunda kalmıştıFotoğraf: Mykola Tys/AP Photo/picture alliance

Hollanda’daki Leiden Üniversitesi’nden göç ve iltica siyasetleri profesörü Sarah Wolff, “Sığınmacı ya da mülteci olmak bir tercih değil” diyor. Wolff, sığınmacıların iltica arayışında “ülke seçerek” müracaat yapmadığını da kelamlarına ekliyor.

Profesör Wolff, genellikle sığınmacıların ülkelerinden kaçtıklarında muhtemel varış noktaları hakkında hayli az bilgiye sahip olduklarını ve sıklıkla menşe ülkelerine yakın yerlerde inançlı bir liman arayışında olduklarını tabir ediyor. Wolff, “Bu yüzden Avrupa ekseriyetle birinci gaye noktası değil, zira buraya ulaşmak hayli zor” diyor.

Benzer kültürel toplulukların, yani diasporaların bir ülkedeki varlığı da iltica başvurusu yapılırken göz önünde bulundurulan en kıymetli etkenlerden biri olabiliyor. İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nin 2024 tarihli araştırmasında toplumsal ağlar iltica arayışında olanlar için en güçlü faktör olarak öne çıkıyor.

Rakamlar fotoğrafın tamamını yansıtıyor mu?

Resmi bilgiler Avrupa’ya yapılan birinci iltica müracaatlarının sayısında düşüşe işaret etse de bu datalar epey karmaşık olan sürece dair kapsamlı bir bakış açısı sağlamıyor.

Yoğun müracaatların yapıldığı menşe ülkelerdeki uygunlaşan şartlar düşüşün bir sebebi olabilir, fakat diğer faktörler de mevcut. Wolff “Bu sahiden çok faktörlü bir durum” diyor.

2024’te Afganistan vatandaşlarının AB’ye yaptıkları müracaatlarda gözlenen büyük ölçekli düşüşü ele alalım. Wolff’a nazaran bunun nedeni Afganların artık iltica müracaatında bulunmak istememeleri değil, artık ülkeden çıkamamaları. Wolff, durumun onlar için giderek zorlaştığına dikkat çekiyor.

Başvurulardaki yığılmalar ya da sığınma sürecinde ve karar sürecindeki kısıtlamalar da istatistikleri etkileyen ve ani düşüşlerin asıl nedenlerini maskeleyen öbür nedenler olabiliyor.

Almanya’ya yapılan iltica müracaatlarında tarihî olarak en büyük hisseye sahip olan Suriye’den gelen müracaatlar, Beşar Esad’ın devrilmesinin akabinde Berlin tarafından askıya alındı. Bu nedenle, ülkedeki siyasi istikrarda mümkün bir artışın mı yoksa Almanya’nın siyasetlerinin mı Suriyelilerin iltica müracaatında bulunmaktan vazgeçmesine neden olduğu şu an için net değil.

Avrupa Siyaset Merkezi’nde Avrupa Çeşitliliği ve Göç programının başkanı Alberto-Horst Neidhard, “Biraz daha bekleyip görene kadar rejim değişikliğinin Almanya’ya gelen Suriyelilerin sayısındaki değişiklikte oynadığı rolün ölçek ve derinliğini anlamamız mümkün olmayabilir” diyor.

Kayıtlara geçen dataların uzun vadeli eğilimlerde aylık dalgalanmalardan daha güzel yorumlanabildiğine dikkat çeken Neidhard, “Son yıllarda bilhassa iltica istatistiklerinde dikkatle değerlendirmeyi gerektiren birtakım artış ve azalışlara şahit olduk” diyor.

Güvenlik göstergesi değil

Münferit ülkelerde ya da AB üzere bölgesel bloklarlarda görülen iltica taleplerindeki düşüş, genel olarak daha az insanın sığınma arayışında olduğu manasına gelmiyor.

Uzmanlar, müracaat sayılarındaki düşüşün, daha az insanın iltica etmek istediği manasına gelmediğine dikkati çekiyorFotoğraf: Bodo Schackow/dpa/picture alliance

Bir ülkenin ilticaları sürece almayacağını duyurması üzere mahallî siyaset değişiklikleri, hudut denetimleri, hudut dışı edilme tehdidi ya da mümkün varış noktasında mültecilere karşı kamuoyunun düşmanca tavrı bilhassa şiddet ve takipten kaçarak iltica arayışında olanların hamasetini kırabilir.

Neidhard, sığınmacıların “oldukça tehlikeli olanlar da dahil olmak üzere pek çok farklı durumla başa çıkmak zorunda kaldıklarını, maddi olarak büyük meblağlar harcamak zorunda olduklarını ve sonra da amaç ülkelere varmak için pek çok farklı karmaşık tüzel süreçle uğraşmak durumunda kaldıklarını” söz ediyor. İltica süreci değerli olmasının yanında epey vakit alıcı da bir süreç.

Neidhard’a nazaran, iltica bilgilerinin nihayetinde tarihi bağlamda ve uzun vadeli eğilimler çerçevesinde kıymetlendirilmesi gerekiyor. “Tarihsel bağlamda ve genel nüfusla kıyaslandığında, bu sayılar ekseriyetle geçmişte gördüğümüz sayılarla tutarlılık gösteriyor” diyen Neidhard, pandemi üzere sarsıcı olaylar yaşanmadıkça, iltica müracaatlarında değerli bir düşüş daha beklemiyor.

Neidhard, kelamlarını şu ikazla tamamlıyor:

“Ayrıca kamuoyunda, sistemsiz göçün sıfıra indirilebileceği ya da iltica müracaatlarındaki azalışın dünyamızın ne kadar inançlı olduğuna dair bir gösterge olduğu istikametinde bir beklenti oluşmasından da kaçınılması gerekiyor.”