Almanya-Türkiye ilişkilerinde Friedrich Merz dönemi

Almanya’nın yeni başbakanı Friedrich Merz’in ikinci çeşit oylamada seçildikten sonra yemin ederek misyona başlamasıyla birlikte Almanya-Türkiye bağlantılarında de yeni bir periyot başlıyor.

İlk yurtdışı ziyaretlerini Fransa ve Polonya’ya yapacak olan Merz’in 15-16 Mayıs tarihlerinde Arnavutluk konut sahipliğinde düzenlenecek Avrupa Siyasi Topluluğu Tepesi’ne katılması öngörülüyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu tepeye katılıp katılmayacağı şimdi açıklanmadı. Katılması halinde bu tepe birinci Merz-Erdoğan buluşmasına sahne olabilir.

Türkiye stratejisinde “pragmatizm ve zorunluluk” öne çıkıyor

Başbakan Friedrich Merz’in, Toplumsal Demokrat Olaf Scholz’tan devraldığı Türkiye evrakı, hem ikili münasebetlerde hem de memleketler arası seviyede karmaşık ve tahlil bekleyen birçok mevzuyu barındırıyor.

Merz, yeni periyotta savunduğu kıymetler ile stratejik çıkarlar ortasında kuvvetli tercihler yapmak zorunda kalacak.

Tıpkı selefi Scholz üzere, her ne kadar Erdoğan’ın otoriter ve anti-demokratik adımlarından rahatsızlık duysa da onunla “pragmatizm ve zorunluluğa” dayalı bir işbirliği geliştirmeye çalışacak.

Merz’in, Türkiye’de İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun hapsedilmesiyle tırmanan iç siyasi tansiyonlar konusunda takındığı tavır, izlemesi mümkün strateji hakkında kıymetli ipuçları veriyor.

Scholz’un müsaadeden mi gidecek?

Friedrich Merz, bugüne kadar İmamoğlu’nun hapsedilmesi konusunda tek bir açıklama yapmadı. Türkiye’de muhalefetin cumhurbaşkanı adayı ve Erdoğan’ın en güçlü rakibi Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasıyla başlayan protesto şovlarının AKP iktidarı tarafından bastırılması, demokratik haklarını kullanarak sokaklara çıkan öğrencilerin, gençlerin tutuklanması hakkında da tek bir söz etmedi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve başbakanlık vazifesini devreden Olaf Scholz 2023’te Berlin’de gerçekleşen görüşme sonrası basın toplantısı düzenliyor Fotoğraf: Tobias Schwarz/AFP/Getty Images

Merz’in adeta sessizliğe gömülmesi, Alman basınında da dikkat çekti. Kimi yorum sütunlarında Merz’in Türkiye konusundaki suskunluğu “iç siyaset saikleriyle takınılan tutum” olarak yorumlandı. Alman seçmenlerin sistemsiz göçün sonlandırılmasını istediği, Merz’in de bunu sağlamak ismine Türkiye demokrasisi ile dayanışma sergilemekten feragat ettiği tez edildi.

Merz’in, başbakanlığı boyunca Erdoğan’ı kamuoyu önünde tenkitlerle amaç almaktan kaçınan, görüş ayrılıklarını kapalı kapılar arkasında konuşup Türkiye ile işbirliği alanlarını genişletmeye çalışan Scholz’un çizgisini izlemesi bekleniyor. Bu strateji, Almanya’nın stratejik çıkarlarının bir gereği olarak tabir ediliyor.

Merz’i sıkıntı tercihlere zorlayan ikilemler

Hristiyan Birlik (CDU/CSU) partileri ile Toplumsal Demokrat Parti’nin (SPD) oluşturduğu koalisyon hükümetinin performansı, yalnızca Almanya’nın değil, tıpkı vakitte Avrupa Birliği’nin (AB) geleceği için de değerli bir dönüm noktası olarak görülüyor.

Almanya’da koalisyon hükümetinin başarısız olması, iktisadın darboğazdan çıkartılmaması ve sistemsiz göçün sonlandırılmaması durumunda çok sağcı Almanya için Alternatifi’in (AfD) daha da güçlenmesinden, bir sonraki seçimlerden birinci parti çıkmasından tasa ediliyor.

23 Şubat’taki erken seçimler için yürüttüğü kampanyasında Almanya’yı AB’den ve Euro Bölgesi’nden çıkarmayı vadeden çok sağcı AfD, son seçim anketlerinde birinci partiliğe kadar yükselmiş görünüyor.

Almanya AB’nin lokomotif ülkesi. Ve AfD’nin yükselişi, AB’de özgürlükçü çoğulcu demokrasinin en kıymetli kalelerinden birinin yıkılması tehlikesini beraberinde getiriyor.

AfD’nin geçen hafta Alman iç istihbarat teşkilatı BfV tarafından “aşırı sağcı” olarak sınıflandırılması, siyaset sahnesinde partinin yasaklanması tartışmalarını alevlendirdi.

Ancak Merz hükümetinin öncelikli maksadı, AfD’yi yasaklarla değil icraatlarla zayıflatmak. Bunu yaparken de ana muhalefet olan AfD’nin eline çok sağcı ve popülist siyasi telaffuzlarını güçlendirecek kozlar vermemeyi önceliklendiriyor. Bu nedenle Başbakan Merz’in Avrupa’ya göçün sonlandırılmasında kıymetli bir pozisyona ve tartıya sahip Türkiye’ye “çetin lakin mecburî muhatap” olarak görülen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a muhtaçlığı var.

Almanya’nın yeni Başbakanı Friedrich Merz Fotoğraf: Annegret Hilse/REUTERS

Erdoğan’ın mültecileri araçsallaştırma siyasetleri, bilhassa 2020 yılında “kapıları açtık” söylemi ile AB sonlarına yeni bir göç akınını başlatması, Avrupa kamuoyularında göç ve birebir vakitte Türkiye aksiliğinin tırmanmasına yol açan sebepler ortasında sıralanırken bunun tıpkı vakitte Avrupa’da AfD üzere çok sağcı siyasi hareketlerin güçlenmesine de yol açtığı belirtiliyor.

Bu nedenle yeni Alman hükümetinin en değerli öncelikleri ortasında Türkiye ile yeni mülteci akınlarını tetikleyebilecek tansiyonlardan kaçınmak, sistemsiz göçün önlenmesine dönük işbirliğini sürdürmek yer alıyor.

Türkiye’nin jeostratejik değeri göz arkası edilemiyor

Merz hükümetinin önümüzdeki dört yıla ait yol haritasını temsil eden koalisyon mukavelesinde Türkiye’nin Almanya için stratejik değer taşıdığına vurgu yapılıyor.

Pazartesi günü koalisyon ortakları tarafından imzalanan mukavelede Türkiye ile alakalar hakkında şu tabirler yer alıyor:

“NATO’da kıymetli bir stratejik ortak, AB’nin komşusu ve Ortadoğu’da nüfuz sahibi bir aktör olan Türkiye ile güvenlik siyasetinden göçe kadar uzanan hususlardaki jeopolitik sınamaların birlikte üstesinden gelmek istiyoruz. Demokratik, hukukun üstünlüğü ve insan hakları durumunun esaslı bir halde uygunlaştırılması bizim için merkezi kıymette bir bahistir.”

AB alt başlığı altında ise “Türkiye özel bir stratejik değere sahiptir. Türkiye’nin AB’nin pahalar sisteminden giderek uzaklaşmasından keder duyuyoruz” sözlerine yer vermekle yetiniliyor.

Özetle Türkiye’de demokrasi “merkezi kıymete sahip” ancak AB’ye tam üyelik maksadı üzerine inşa edilen bağlantılardan farklı olarak, jeopolitik sınamalara karşı birlikte hareket etmeye dönük işbirliği için artık bir ön şart değil.

Bunun nedenini bir CDU’lu siyasetçi DW Türkçe’ye şu sözlerle aktarıyor:

“Gayet natürel ki Avrupa sonlarında hasmane tavır sergileyen ya da Avrupa’ya hasmane tavır sergileyenlerle birlikte hareket eden bir Türkiye değil, stratejik alanlarda işbirliği yaptığımız, ortağımız olan bir Türkiye istiyoruz.”

Küresel güç dengelerdeki değişim Türkiye’nin kıymetini artırıyor

Donald Trump’ın ikinci başkanlık periyoduyla birlikte ABD’nin Avrupa’nın güvenliğinin ana omurgasını oluşturan güvenlik taahhütleri darbe almış durumda.

Trump’ın Danimarka ve Kanada üzere NATO müttefiklerini işgal etme imasında bulunması, AB’nin “ABD’yi mahvetmek için kurulduğunu” sav edip Avrupa’dan Amerikan askeri varlığını çekmeyi gündemine alması ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e övgüler yağdırarak Moskova ile bağlantılarını olağanlaştırmaya dönük adımlar atması, transatlantik bağlarda derin bir itimat buhranına yol açtı.

Merz hükümetinin en değerli önceliklerinin başında Avrupa’nın kendi savunmasını güçlendirmek, askeri yetkinliklerini süratle artırmak yer alıyor ve bu maksadın Türkiye ile stratejik işbirliğini mecburî kıldığı belirtiliyor.

Türkiye’nin NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip olduğuna, savunma endüstrisinin güçlendiğine dikkat çeken Alman savunma uzmanları, Türkiye’nin coğrafik pozisyonunun jeostratejik açıdan büyük değer taşıdığına, Ankara’nın tıpkı vakitte hem Ukrayna hem de Ortadoğu’daki gelişmeleri etkileyebilecek bir yüke sahip olduğuna vurgu yapıyor.

Merz, Suriye’de Esad rejiminin Aralık 2024’te devrilmesi sonrasında Türkiye’nin bölgede rolünün daha da arttığına dikkat çekerek Avrupa ülkelerine Ankara ile işbirliğini artırma daveti yapmıştı.

Güvenlik mimarisini tekrar şekillendirmek için düğmeye basan, ABD’ye olan bağımlılığını azaltmayı hedefleyen Almanya’nın Türkiye ile savunma sanayi alandaki işbirliğini derinleştirme arayışı da arttı.

Savunma işbirliğinde yeni periyot mi başlıyor?

Merz’in Türkiye’ye Eurofighter savaş uçaklarının satışında nasıl bir tavır takınacağı büyük merak uyandırıyor. İngiltere öncülüğünde Ankara ile yürütülen pazarlıklarda son kademeye gelindiği belirtiliyor.

Berlin’de eğilim, Ankara’ya talep ettiği 40 Eurofighter savaş uçaklarının satılması tarafında. Bunun Türkiye ile Avrupa ortasında savunma alanındaki işbirliğinin ileriye taşınması istikametinde kıymetli bir adım olabileceği belirtiliyor.

Türkiye’nin Eurofighter’ları alması demek, Amerikan savaş uçakları ve sistemlerini kullanan Türk hava kuvvetlerinin ABD’ye bağımlılığının azalması demek.

Eurofighter tipi savaş uçağıFotoğraf: Uwe Koch/HMB Media/IMAGO

Hatta DW Türkçe’ye konuşan Alman savunma uzmanları bunun Türk hava kuvvetleri için “devrim niteliğinde” bir açılım olacağını ve aslında Trump idaresinin bundan rahatsız olduğunu, Washington’un Avrupa ile Türkiye ortasındaki bu yakınlaşmayı sekteye uğratabileceğini söylüyor.

Washington’un çok sayıda ülkenin ABD’den F-35 satın almaktan vazgeçtiği bir periyotta Erdoğan ile S-400 tansiyonunu tahlile kavuşturup, F-35 satın alması için Ankara üzerindeki baskısını artırabileceği lisana getiriliyor.

Almanya, uzun yıllar boyunca Türkiye’ye silah ihracatında yüklü olarak kısıtlayıcı stratejiler izliyordu.

Scholz hükümeti geçen Ekim itibariyle bu tavrını esnetmeye başladı. Türkiye’ye, NATO kapsamında da misyonlar icra edebilecek Türk denizaltılarının muhtaçlığı olan teknik gereç ve silahların satışına onay veren Scholz, daha sonra da Eurofighter savaş uçakları satışı için de Ankara ile İngiltere öncülüğünde yürütülen müzakerelere yeşil ışık yaktığını duyurmuştu.

Yeni Alman hükümetinin koalisyon kontratında bu esnekliğin süreceğine dair ipuçları yer alıyor. Almanya’nın silah ihracatının çıkarlarıyla daha uyumlu hale getirileceğine ve savunma ihracatı için gerekli müsaadelerin daha süratli ve daha koordineli bir halde incelenmesi amacına vurgu yapılan kontratta, “Silah ihracatımızı daha güçlü bir biçimde dış siyaset, iktisat ve güvenlik siyaseti ile uyumlu hale getireceğiz. Stratejik yönelimi olan, Alman güvenlik ve savunma endüstrisine, yabancı partnerlerine ve müşterilerine itimat tesis edecek bir silah ihracat siyaseti istiyoruz” tabirlerine yer verildi.

Alman yetkililer, bunun Türkiye ile savunma alanında işbirliğini güçlendirmek için fırsatlar yaratabileceğine dikkat çekiyor.

Türkiye’de artan iç siyasi baskı işbirliğini çıkmaza sokabilir

Ama koalisyon mukavelesinde bu işbirliğini çıkmaza sokabilecek bir öbür değerli noktaya daha vurgu yapılıyor. Mukavelede, “Silahların ülke içinde baskı gayesiyle ya da milletlerarası hukuku ihlal edecek formda kullanılacağına dair somut bir risk kelam konusu olduğu durumlarda silah ihracatını temelden reddediyoruz” deniliyor.

Almanya, Türkiye’nin 2015’de Güneydoğu vilayetlerinde başlattığı “hendek operasyonları” ve 2016 yılındaki 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrasında Türkiye’ye silah satışlarını büyük ölçüde sonlandırmış, Ankara’nın 2019 yılında Suriye’nin kuzeyine başlattığı askeri harekatlar sonrasında da artık silah satışlarını neredeyse büsbütün durdurmuştu.

Alman yetkililer, Merz hükümetinin Scholz’un Türkiye’ye silah ihracatında başlattığı esnekliği sürdürmek ve savunma sanayi alanındaki ikili işbirliğini güçlendirmek istese de, AKP hükümetinin önümüzdeki devirde iç siyaset takınacağı tavrın göz gerisi edilemeyeceğini söylüyor.

Türkiye’de Kürt sıkıntısının tahlili için başlatılan sürecin umut verici olduğuna lakin Ekrem İmamoğlu’nun hapsedilmesiyle muhalefete artan baskıların telaşların artmasına yol açtığına dikkat çekiliyor.

Erdoğan’ın önümüzdeki süreçte atacağı adımların yakından izleneceği, muhalefeti bastırmak için sert güç kullanması halinde silah ihracatında yeni bir “fiili ambargo” periyoduna girilebileceği belirtiliyor.