Aşk-ı Memnu’dan bugüne: Dizi ekonomisi nasıl dönüyor?
Türkiye’de dizi dalı son günlerde monopolleşme argümanlarıyla gündemde. Bir menajerlik şirketi bulunan Ayşe Barım’ın Serenay Sarıkaya üzere ajansına bağlı oyuncular üzerinden kesimi domine ettiği öne sürülüyor.
Rekabet Kurumu, kamuoyunda lisana getirilen iddialar üzerine cast ajansı ve menajerlik alanlarında faaliyet gösteren 21 teşebbüse soruşturma açtı.
Ajans ve menajerlik şirketlerinin piyasayı tek elden dizayn ettiğine yönelik savlar, gözleri milyonlarca liralık dizi dalına çevirdi.
Avrupa, ABD, Rusya, Uzak Doğu ve Latin Amerika dahil olmak üzere dünya çapında popülerliği artan yerli diziler, memleketler arası ticaretten her geçen yıl daha fazla hisse alıyor. Bu da Türkiye pazarını büyütürken kimi vakit acımasız rekabeti de tetikliyor.
Dizi bölümünün 2023’te yaklaşık 600 milyon dolarlık ihracat gelirine ulaştığı iddia ediliyor. Hizmet İhracatçıları Birliği’nin 2024 için öngördüğü ihracat sayısı ise 1 milyar dolar.
DW Türkçe, Türkiye’de dizi iktisadını, dizi izleme alışkanlıkları ve daldaki çalışma şartlarıyla birlikte inceledi.
Her yıl 50-60 yeni dizi
Türkiye’de her yıl ortalama 50-60 yeni dizi ekrana geliyor. İstanbul Ticaret Odası’nın 2022’de yayınladığı Kültürel Değişim ve Sanayileşme Sürecinde Türk Dizileri isimli raporuna nazaran 1970’lerde 10 yılda 35-40 diziyle başlayan yerli dizi üretimi 1980’li ve 90’lı yıllarda ortalama 100 civarına ulaştı.
Yargı dizisi, ABD’de memleketler arası Emmy Mükafatı kazanmıştıFotoğraf: Fatih Aktas/Andalou/picture alliance
Televizyon İzleme Araştırmaları’na (TİAK) nazaran 2023’te TV’de 66’sı birinci kere olmak üzere toplam 115 dizi yayınlandı. Yıl içinde 51 dizi yayınına son verdi. TV’de en çok izlenen program tipi dizi olurken diziler toplam izlenmeden yüzde 26,5 hisse aldı.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Türkiye’nin 2000’li yıllarda kültürel ve cümbüş hizmetleri dalında 10 milyon dolar ihracat geliri varken, bu sayının 2023’te yaklaşık 600 milyon dolara ulaştığını açıklamıştı. Buna nazaran dizi dalının ihracat geliri 60 kat arttı.
Bakan Bolat’ın verdiği bilgiye nazaran Türkiye’nin üretimlerini dünyada birebir anda 800 milyon seyirci izliyor.
Hizmet İhracatçıları Birliği’nin verdiği sayıya nazaran yerli diziler her yıl yaklaşık 170 ülkeye ihracat ediliyor. Kısım başı ortalama maliyet ise 300 bin dolar.
Yurtdışında popülerlik ne vakit arttı?
Türkiye’de yerli dizi üretimi 1974 yılında çekilen Halid Ziya Uşaklıgil’in birebir isimli yapıtı olan Aşk-ı Memnu ile başladı. Birinci ihracat da Aşk-ı Memnu dizisiyle yapıldı. TRT’de yayınlanan dizi 1981 yılında Fransa’ya satıldı.
2000’lerin başında ise Türk dizilerinin birinci ihraç edildiği ülkelerin Kazakistan, Azerbaycan üzere Türk kültürünün yakın olduğu ülkeler oldu. Daha sonra Ortadoğu büyük bir pazar elde eden bölüm, Avrupa’ya Balkanlar’dan girdi.
Deli Yürek’in Kazakistan’a, Gümüş’ün Ortadoğu’ya satılmasının akabinde Binbir Gece’nin 2008’de Balkanlar’a satılması kesimin kilometre taşlarından biri oldu. Dizi Balkanlar’ın akabinde Şili’ye de ihraç edildi ve Latin Amerika’da Türk dizilerine duyulan ilginin temelini attı.
Binbir Gece dizisiyle başlayan Türk dizileri fenomeni, Yasal Sultan Süleyman’ı ve Osmanlı tarihini anlatan Mükemmel Yüzyıl isimli diziyle ivme kazandı. Harika Yüzyıl şimdiye dek 100’ü aşkın ülkede yayınlandı.
Muhteşem Yüzyıl dizisinin yurt dışında en çok ilgi gören dizilerden biri Fotoğraf: imago/Seskim Photo
İstanbul Ticaret Odası, Türkiye’nin dünyanın en süratli büyüyen televizyon drama sanayisine sahip olduğunu belirtiyor. Yerli diziler Ortadoğu, Doğu Avrupa, Rusya ve Latin Amerika’da da hayli ilgi görüyor.
The Economist’in data firması Parrot Analytics’e dayandırdığı araştırmaya nazaran Türkiye, 2023’te Amerika ve İngiltere’nin akabinde dünyanın en büyük üçüncü dizi ihracatçısı oldu. Türk dizilerine olan talep 2020 ile 2023 yılları ortasında yüzde 184 arttı.
Forbes Türkiye’nin yayınladığı 2023-2024 döneminde en fazla ihracat yapan üretimciler listesine nazaran dönemin en fazla dizi üreten ve ihraç eden ismi, 45,2 milyon dolarlık ihracatla Yargı, Şahane Hayatım, Gaddar üzere dizilerin imalcisi Ay Üretim oldu.
İkinci sırada dört dizisiyle (Sakla Beni, Ömer, Yalı Çapkını, Çöp Adam) 34,1 milyon dolar ihracata imza atan OGM Pictures yer alırken Kuruluş Osman, Ateş Kuşları, Bir Sevdadır isimli dizileriyle toplam 30,3 milyon dolar ihracat gerçekleştiren Bozdağ Sinema üçüncü sırada yer aldı.
Türkiye’de ne kadar izleniyor?
Radyo ve Televizyon Üst Şurası’nın (RTÜK) Medya Kullanım Alışkanlıkları 2023 Araştırmasına nazaran Türkiye’de günde ortalama 3 saat 54 dakika televizyon izleniyor.
Televizyon en fazla prime time (altın saatler) olarak bilinen saat aralıklarında izleniyor. Prime time’da yayınlanan programlar ortasında ise diziler başı çekiyor.
RTÜK’e nazaran televizyon izleyenlerin yüzde 65’i 18:00-20:59 saatleri arasında TV karşısına geçerken bu oran, 21:00-23:59 saatleri ortasında yüzde 72’yi buluyor. Yüzde 37 görüntü paylaşım sitelerinden TV programlarını takip ediyor.
Çukur dizisinden bir sahne Fotoğraf: Tolga Yasar/Ay Yapim
Deloitte’nin Dijital Tüketici Trendleri 2023 Araştırmasına nazaran ise Türkiye’deki hanelerin yüzde 72’sinde aboneliğe dayalı görüntü hizmetlerine erişim bulunuyor. 2023’te birinci kez bir platforma abone olan ya da iptal ettiği yayın aboneliğine tekrar üye olanların oranı yüzde 40.
Reklam pastasından aldığı pay
Türkiye’de dijital reklam yatırımları 2023’te 86,5 milyar liraya ulaşırken toplam medya ve reklam yatırımlarından yüzde 73 hisse alıyor.
Dijitaldeki medya ve reklam yatırımlarında en büyük hisse ise yüzde 33 ile görüntüye ilişkin.
Televizyon da medya ve reklam yatırımlarında yaklaşık 25 milyar lira ve yüzde 21’lik bir hisseyle hala en çok tercih edilen mecralar ortasında yer alıyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
