Hürmüz’ün kapatılması Türkiye ekonomisini nasıl etkiler?

İran, ABD’nin nükleer tesislere yönelik saldırısına karşılık olarak Hürmüz Boğazı’nı kapatma tehdidini masaya koydu.

İran Meclisi Ulusal Güvenlik Komitesi Üyesi İsmail Kevseri, “Meclis, Hürmüz Boğazı’nın kapatılması gerektiği sonucuna vardı” dedi. Kevseri’nin açıklamasına nazaran sonuncu kararı ise ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in başkanlığındaki Yüksek Ulusal Güvenlik Kurulu verecek.

Hürmüz Boğazı neden kıymetli?

İran ile Umman ortasında yer alan Hürmüz Boğazı, Basra Körfezi’ni açık denizlere bağlayan tek geçit. Bu boğazdan günde 21 milyon varil petrol ve 306 milyon metreküp sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) geçiyor.

Bu sayılar, dünya petrol ticaretinin yaklaşık yüzde 25-30’unu ve LNG’nin yüzde 20’sini oluşturuyor. Bu petrolün büyük kısmı Çin, Hindistan ve başka Asya ülkelerine gidiyor. Bu nedenle Hürmüz sırf bölgesel değil, global güç güvenliği açısından da kritik bir geçit olarak bedellendiriliyor.

Hürmüz Boğazı’nın Süveyş Kanalı’nda olduğu üzere merkezi bir denetim otoritesi yok. Tankerler, İran ve Umman’ın karasularından geçiyor. İran, ticari gemilere hür geçiş hakkı tanıyan bir BM muahedesini imzalamış olsa da şimdi onaylamamıştı.

Uluslararası Güç Ajansı’na (IEA) nazaran Hürmüz Boğazı’ndan ihraç edilen petrol ölçüsünün büyüklüğü dikkate alındığında bu rotayı baypas etme imkanları hudutlu. Bu nedenle kapatılması halinde petrol fiyatlarında bir sıçrama yaşanması sürpriz olmayacak.

Petrol fiyatları ne kadar artabilir?

IEA bir bilgi notunda şöyle deniyor:

“Boğazdan geçen akışların kesintiye uğraması, dünya petrol piyasaları üzerinde önemli tesirler yaratır.”

DW Türkçe’ye konuşan güç uzmanı Necdet Pamir, Hürmüz Boğazı’nın kapanmasının dünya piyasalarından günlük 21 milyon varil petrolün eksilmesi manasına geleceğine işaret ederek “Bu durumda fiyatlar 100 dolarda da kalmaz. Zira burada İran’ın 1,8 milyon varillik ihracatından değil, 21 milyon varilden bahsediyoruz. Bu türlü bir durumda fiyatın nerede duracağı öngörülemez” diye ekliyor.

Deutsche Bank’ın Almanya Başekonomisti Robin Winker da emsal bir ihtarda bulunarak “Olumsuz risk senaryosu, bölgedeki ham petrol nakliyeciliği için ana atardamar olan Hürmüz Boğazı’nın kapatılmasıdır,” dedi. Winker’a nazaran, Brent tipi ham petrolün varil fiyatı kısa müddet içinde 120 ABD dolarına çıkabilir. Şu anda fiyat yaklaşık 80 dolarda seyrediyor.

Avrupa Birliği’nin (AB) Dış Siyaset Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas da İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatmasının “kimse için âlâ olmayacağını” belirterek bölgede tansiyonun tırmanmasına ait telaşların çok büyük olduğunu vurguladı. Kallas, “Özellikle de Hürmüz Boğazı’nın İran tarafından kapatılması çok tehlikeli olur ve kimse için âlâ olmaz” dedi.

Petrol fiyatının artışının Türkiye’ye tesiri ne olur?

Petrolde yüzde 92, doğal gazda yüzde 99 oranında dışa bağımlı olan Türkiye ise güç fiyatlardaki yükselişten en fazla etkilenecek ülkelerin başında geliyor. Pamir, bu etkiyi şu örnekle açıklıyor:

“2022 yılında Brent fiyatı ortalama 101 dolardı ve Türkiye’nin güç ithalat faturası 96,6 milyar dolara çıkmıştı. 2023’te fiyat 82 dolara gerileyince fatura da 69,1 milyar dolara düştü.”

Necdet PamirFotoğraf: privat

“Aradaki fark ciddi” diyen Pamir, doğal gaz, kömür ve elektrik ithalatının da bu fatura içinde yer aldığını hatırlatıyor. Lakin petrol fiyatlarındaki artışın bu kalemlerin tamamına tesiri olduğunu vurguluyor.

Türkiye’nin doğal gaz alım mutabakatlarının bir kısmında, aşikâr oranlarda petrol eserlerine endeksli bir fiyat formülü yer alıyor. Hasebiyle, petrol fiyatlarındaki artışlar, doğal gaz alım fiyatlarını da artırıyor.

Öte yandan güç ithalatı büyük oranda dolar üzerinden yapıldığı için, fiyat artışı TL’deki paha kaybıyla birleştiğinde çarpan tesiri yaratıyor.

Piyasalar tansiyonu nasıl yansıtıyor?

Hürmüz Boğazı üzerinden yükselen jeopolitik tansiyon, piyasalarda da tesirini göstermeye başladı. Global güç arzına ait belirsizlikler, başta petrol ve altın olmak üzere emtia fiyatlarında yükselişe neden olurken, döviz kurları da baskı altında.

Pazartesi sabahı dolar/TL 39,74, euro/TL 45,81 düzeylerine kadar yükseldi, gram altın gün içinde 4 bin 337 TL’yi geçti. Analistler, artan güç maliyetleri ve dış borç baskısı nedeniyle TL üzerindeki bedel kaybı riskinin devam ettiğini belirtiyor.
Brent tipi ham petrol, İran tehdidi sonrası 80 dolar düzeyini test ettikten sonra tekrar 77 dolar civarına geriledi. Lakin analistler, uzun müddetli bir kriz durumunda fiyatların 100 doların üzerine çıkabileceği konusunda hem fikir.

Kur ve enflasyon üzerinde baskı artarken Türkiye üzere güç ithalatçısı ülkelerde bu tesirlerin çarpanlarla hissedilmesi bekleniyor.
Bilhassa petrol fiyatlarının artışı hem direkt güç faturasını kabartıyor hem de döviz gereksinimini artırarak TL üzerindeki baskıyı büyütüyor. Güç faturasındaki artışın üretim maliyetleri ve hasebiyle mal ve hizmetlerin satış fiyatlarını artırması beklenirken kurlardaki mümkün yükseliş de enflasyonla çabayı olumsuz etkileyecek etmenler ortasında yer alıyor.

Mehmet Şimşek: Değerlendirmeler spekülatif

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise Hürmüz Boğazı’na yönelik tansiyonun akabinde toplumsal medya hesabından bir açıklama yaparak Türkiye’nin muhtemel ekonomik şoklara karşı hazırlıklı olduğunu savundu. Artan jeopolitik risklerin iktisat üzerindeki tesirlerini çok boyutlu olarak tahlil ettiklerini ve farklı senaryolar üzerinde çalıştıklarını tabir eden Şimşek, piyasalarda istikrarın sürdürülmesi için tüm kurumların eşgüdüm içinde hareket ettiğini söyledi.

Bakan Şimşek, Hürmüz Boğazı’na ait gelişmeler üzerinden yapılan yorum ve değerlendirmelerin spekülatif olduğunu, bu tıp tezlere prestij edilmemesi gerektiğini vurguladı.

İran-Türkiye dış ticaret hacmi 6 milyar dolar yakın

Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran Türkiye, 2024 yılında İran’a yaklaşık 3,2 milyar dolarlık ihracat, 2,5 milyar dolarlık ithalat yaptı. Böylelikle iki ülke ortasındaki toplam ticaret hacmi 5,7 milyar dolar düzeyine ulaştı.

Ticaret Bakanlığı’nın 2023 raporuna nazaran ise Türkiye’nin İran’a en çok sattığı eserler makine ekipmanları (yüzde 28), plastik-kimya eserleri (yüzde 24) ile tarım ve besin eserleri (yüzde 11) diye sıralanıyor. İran’dan ithalatın büyük kısmını doğal gaz ve petrokimya eserleri (yüzde 60) oluşturuyor. Bunu metal eserleri (yüzde 29) ve tarım (yüzde 4) izliyor.

Turizm ve bölgesel güvenlik

İran-İsrail tansiyonu bölgedeki genel güvenlik algısını da sarsıyor. Bilhassa Ortadoğu pazarından Türkiye’ye yönelik turizm akışının, tansiyonun büyümesi hâlinde etkilenebileceği belirtiliyor. 2023 yılında Gazze çatışmaları sırasında bölgeden gelen rezervasyonlarda düşüş yaşandığına dikkat çeken Türkiye Otelciler Birliği, jeopolitik gelişmelerin bölüme “hızlı refleksle” yansıdığını vurgulamıştı.

Aynı vakitte Kızıldeniz ve Süveyş sınırı üzerinden yapılan ticari nakliyecilikte yaşanacak güvenlik meseleleri, Türk ihracatçılar açısından navlun mühletleri ve maliyetlerde artış manasına gelebilir. 2024 başında Yemen kaynaklı ataklar nedeniyle bu güzergahta navlun mühletleri uzamış, konteyner nakliyatında maliyetler yüzde 300’e varan artışlar göstermişti.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?