COP29: Türkiye’nin iklim hedefleri gerçekçi mi?
Türkiye’nin, bu yılki dünya iklim konferansında (COP29) açıkladığı 2053 Uzun Vadeli İklim Stratejisi’nde en kirli fosil yakıt olarak bilinen kömürden çıkışa dair hiçbir gaye yer almazken nükleerde artış öngörülüyor.
Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum tarafından açıklanan strateji dokümanı, Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon gayesine nasıl ulaşacağına dair bir yol haritası içeriyor.
Ancak uzmanlara nazaran bu gayelere ulaşmak için atılması gereken adımların başında kömürden çıkışa dair bir takvim oluşturmak geliyor. Bu takvim, strateji evrakında yer almazken hükümetin kilit önem atfettiği nükleer kurulu gücün 2050’de 20GW ile dört katına çıkarılması amacı ise ucuz ve inançlı bir tahlil olarak görülmüyor.
“Zaman içerisinde çıkmış olacağız”
Kurum, COP29’daki sunumunun akabinde uzun vadeli maksatlar ortasında kömürden ve genel olarak fosil yakıtlardan çıkış amacının neden yer almadığı sorusuna “Zaman içerisinde fosil yakıtlardan bu süreçte çıkmış olacağız. Emisyon üretmeyen güç tesis edecek adımları da inşallah atmaya devam edeceğiz” cevabını verdi. Kurum, bununla ilgili net bir tarih vermedi.
Zonguldak’daki bir kömür madeniFotoğraf: Omer Urer/AA/picture alliance
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı datalara nazaran 2022’de Türkiye’nin sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 72’si güç dalından kaynaklanıyor. Güç tüketiminin yüzde 83’ünü petrol, doğal gaz ve kömürün yer aldığı fosil yakıtlar oluşturuyor.
Peki Türkiye’nin iklim stratejisinde hangi adımlar yer alıyor, iklim amaçları güç siyasetleriyle ne kadar uyumlu?
Nükleer gayesi sunumda var, dokümanda yok
Murat Kurum, strateji dokümanıyla ilgili sunumunda, Türkiye’nin 2053 yılında yüzde 50 yenilenebilir güç ve yüzde 30 nükleer güç maksadı olduğunu açıkladı.
Ancak strateji dokümanında nükleer güçle ilgili 2053 gayesi bulunmuyor. Evrakta nükleer güçte 2030 itibarıyla 4,8 GW kurulu güce ulaşılacağı, 2035’te ise kapasitenin 7,2 GW’ye çıkarılacağı belirtiliyor.
Belgeye nazaran güneş ve rüzgar enerjisi kurulu gücü 2035’e kadar dört kat artışla 30 bin MW’den 120 bin MW’ye çıkarılacak, yenilenebilir gücün birincil güç içindeki hissesi 2053’te yüzde 17’den yüzde 50’ye yükselecek. Birincil güç tüketimi, artan verimlilikle 2030’a kadar yüzde 16 azaltılacak ve 100 milyon ton CO2 emisyonu önlenecek.
Strateji dokümanına nazaran, Türkiye’nin bu gayeleri gerçekleştirmek için 2035 yılına kadar yenilenebilir güce 59 milyar dolar, güç depolamaya 2,5 milyar dolar ve güç verimliliğine 2030’a kadar 20,2 milyar dolar yatırım yapması planlanıyor.
Belgede 2053 yılında çimento kesiminde yüzde 93, demir çelik dalında yüzde 99, alüminyum bölümünde yüzde 75, gübre bölümünde yüzde 100 emisyon azaltımı öngörülüyor.
Bakü’deki COP29 tepesinde çekilen aile fotoğrafı. Doruğa Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katıldı.Fotoğraf: Peter Dejong/AP Photo/picture alliance
Yerli kömür üretimi de artacak
Enerji Bakanlığının 11 Kasım’da açıkladığı 2024-2028 Stratejik Planı’nda ise yenilenebilir güç kaynaklarının yanı sıra hem petrol ve doğal gaz altyapısının güçlendirileceği hem de petrol, doğal gaz ve kömür arama ve üretimlerinin artırılacağı belirtiliyor.
Ulusal Güç Planı 2022’ye nazaran de hükümetin 2023-2035 periyodunda, 3,2 GW kömür yakıtlı santral daha kurularak kömüre dayalı kurulu gücü yüzde 11,4 artırma maksadı bulunuyor.
Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar da COP29 kapsamında düzenlenen Bakanlar Oturumunda Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon amaçları doğrultusunda uzun vadeli stratejisinin beş temel alana odaklandığını belirterek bunları, “yenilenebilir güç kapasitemizi artırmak, genel olarak ekonomimizde güç verimliliğini artırmak, nükleer güç üretimini genişletmek, hidrojen, pil depolama ve CCUS üzere yeni teknolojileri geliştirmek, güç geleceğimiz için gerekli olan kritik minerallere ve ender toprak elementlerine yatırım yapmak” diye sıraladı.
Nükleerde 20 GW kurulu güç
Türkiye dorukta “Nükleer Enerjiyi Üç Katına Çıkarma Deklarasyonu”nu da imzaladı.
Bakan Bayraktar, Türkiye’nin bu alanda tezli bir nükleer programı olduğuna dikkat çekerek şu anda inşa hâlinde olan ve toplam kapasitesi 4,8 GW olan Akkuyu Nükleer Santrali’nin yanı sıra Sinop ve Trakya bölgelerinde iki nükleer santral daha yapmayı planladıklarını söyledi ve “2050 yılına kadar 20 GW nükleer kurulu gücümüzü devreye alarak net sıfır emisyon amacına katkı sunacağımıza inanıyoruz” dedi.
Bayraktar, dünyanın 2050’de net sıfır emisyon amacına ulaşabilmesi için nükleer gücün kilit bir rol oynadığını savundu.
DW Türkçe’ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş, Türkiye’de uygulanan güç ve iklim siyasetlerinin çok net olmadığı görüşünde.
Hem Paris İklim Muahedesi hem de 2053 net sıfır maksadı açısından Türkiye’nin muvaffakiyet bahtı en yüksek olan siyasetinin yenilenebilir güç olduğunu düşünen Türkeş, kömürden uzaklaşma konusunda şimdi bir siyasetin belirlenmediğini, lakin birincil güç arzında yenilenebilir güç hissesinin artırılmasının fosil yakıtların daha az kullanılacağı manasına geldiğini söylüyor.
Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat TürkeşFotoğraf: Privat
“Kömürden vazgeçmeden dönüşüm planı”
Türkiye’nin ucuz ve bol yenilenebilir enerjiyi kamucu anlayışla üretip dağıtımını yapacak potansiyele sahip olduğunu belirten Türkeş, bunun tahlil kademelerinden bir tanesi olduğunu, lakin bunun için de yeşil altyapı ve daha verimli teknolojilere yatırım yapılması gerektiğini söz ediyor.
Yeşil yenilenebilir altyapı oluşturmanın yüksek fiyatlı olmasının hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde nükleer gücün hortlamasına yol açtığını vurgulayan Türkeş, “Kyoto Protokolü kapsamında gelişmiş ülkelerden sera gazı salımını azaltma yükümlülüklerini gerçekleştirirken nükleere başvurmaması istenmişti. Ama son iki yıldır nükleer yine seçeneklerden biri olarak gündeme geldi” diye ekliyor.
“Öyle gözüküyor ki Türkiye için de fosil yakıtlardan vazgeçmeden yenilenebilir ve nükleer gücün birincil güç içindeki hissesinin artması yoluyla fosil yakıt kullanımında da bir azalma bekleniyor” diyen Türkeş, bu planın yenilenebilir güç boyutunu desteklese de nükleer atık bertarafı, nükleer kazalar, her ülkede bir nükleer santralı sürdürebilecek bilimsel, teknik, kültürel altyapının olmaması üzere pek çok faktör nedeniyle nükleer güce dayalı bir stratejiyi olumlu bulmuyor.
Türkiye’nin kömür kullanımını kademeli olarak azaltmayı konuşmaya başlaması ve buna ait yasal düzenlemeleri yapması gerektiğini vurgulayan Türkeş, yeşil dönüşümün finansmanı konusunda gelişmekte olan ülkelerin çok önemli finansman talepleri olduğuna işaret ediyor. Lakin Türkeş’e nazaran global kapitalizmin içinde bulunduğu buhrandan kaynaklı ülkeler dokümanlarında sundukları yükümlülükleri en kolay nasıl gerçekleştirebilecekse onu yapmaya çalışıyor, kömürden çıkış konusunda da bu nedenle aksama oluyor.
“Politikalarda tutarsızlık var”
DW Türkçe’ye konuşan WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Müdafaa Vakfı) İklim ve Güç Programı Müdürü Tanyeli Sabuncu ise uzun vadeli iklim stratejilerinin net sıfır gayelerine giden yolda dengeli ve bütünsel siyasetler geliştirilebilmesi için büyük kıymet taşıdığını belirterek “Bu bağlamda güç dalının dönüştürülmesine yönelik öngörüler ve adil geçişe dair siyasetler kritik bir pozisyonda yer alıyor. Türkiye’nin açıklamış olduğu strateji evrakında yenilenebilir güç kapasitesinin artırılmasına dair amaçlar memnuniyet vermekle birlikte fosil yakıtlardan, bilhassa de kömürden çıkışa dair bir planlamanın yer almıyor oluşu önemli bir tutarsızlığa işaret ediyor” diyor.
Sorunun temel kaynağı olan fosil yakıtları terk etmeksizin gerçek bir dönüşümden kelam edilemeyeceği üzere net sıfır gayesine de ulaşmanın mümkün olmadığını lisana getiren Sabuncu, “Diğer yandan doküman adil geçiş bağlamında, maharet dönüşümü, yeşil işlerin artırılması üzere değerli ögelere da yer veriyor. Fakat bu noktada da güç geçişinin net bir biçimde tariflenmesine muhtaçlık var” diye ekliyor.
Kahramanmaraş’taki Afşin Elbistan termik santraliFotoğraf: ANKA
Müzakereler 29 yıldır devam ediyor
COP, 1995’ten beri her yıl farklı bir ülkede BM’nin İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi’nin (UNFCCC) imzacısı olan ülkelerden binlerce delegenin iştirakiyle düzenleniyor. 1997’de Japonya’daki COP3’te imzalanan Kyoto Protokolü, endüstrileşmiş ülkeler için sera gazı emisyonlarına yönelik mutlak ve yasal bağlayıcılığı olan bir sonun belirlendiği birinci memleketler arası muahede oldu.
20 yıllık müzakerelerin akabinde 2015’te Paris’te düzenlenen COP21’de kabul edilen Paris Muahedesi ile iklim değişikliğiyle uğraşta global çerçeve oluşturuldu. Paris Mutabakatı’na nazaran global emisyonların 2050 yılına kadar net sıfır düzeyine inmesi ve global sıcaklık artışının 1,5 dereceyle sonlandırması hedefleniyor.
“Net sıfır” nedir?
Net sıfır emisyon, fosil yakıt kullanımı, ormansızlaşma, atık idaresi, hayvancılık üzere insan faaliyetleri sonucu atmosferde biriken sera gazı ölçüsünün, yeniden insan faaliyetleri ile sağlanan azaltım ölçüsü ile (yutak alanların onarımı, tabiat tabanlı karbon tutma ve yakalama vb.) birbirini dengelemesi manasına geliyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
