Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisi ve Türkiye paradoksu

Türkiye’nin Avrupa’nın yine şekillenen güvenlik mimarisindeki muhtemel rolü, Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) tarafından yayımlanan son raporda mercek altına alınıyor.

Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki CATS’ın raporunda, NATO üyesi Türkiye’nin Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisinde kelam sahibi olup olmaması gerektiği ve dışlanmasının oluşturacağı olası riskler hakkında çarpıcı tespit ve öngörüler yer alıyor.

Raporda, Avrupalı siyasi karar alıcılara Türkiye ile savunma ve güvenlik alanındaki iş birliğinin ne biçimde ileriye taşınabileceğine ait teklifler sıralanırken, Türk siyasi karar alıcılara da “bir daha asla gelmeyebilecek fırsat” uyarısı yapılıyor.

CATS raporu, emekli büyükelçi Alper Coşkun’un imzasını taşıyor. Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın Avrupa Programı’nın kıdemli uzmanlarından Coşkun, kaleme aldığı raporda öncelikle Avrupa güvenlik mimarisindeki çözülmeye sebep olan iki esas sınamaya dikkat çekiyor.

Avrupa ve Türkiye’nin güvenliği tehdit eden ortak sınamalar

Raporda bir yandan Rusya’nın saldırganlığı ve revizyonist maksatlarının, Avrupa’yı geniş çaplı bir çatışma riski ile karşı karşıya getirdiğine işaret eden Coşkun, öteki yandan Donald Trump’ın başkanlığı ile birlikte Avrupa kıtasının güvenliğinin garantörü olan ABD’ye duyulan inançta yaşanan erozyona dikkat çekiyor.

Avrupa’nın karşı karşıya bulunduğu sınamaların bunlarla hudutlu olmadığına da vurgu yapılıyor. Kıtanın güvenliğine risk oluşturan tehditler, Ortadoğu’daki istikrarsızlık ve çatışma sarmalları, İran, Irak, Suriye üzere ülkelerden kaynaklanabilecek terör tehditleri ve sistemsiz göç olarak sıralanıyor.

Bu sınamalarla Türkiye’nin de başa çıkmak zorunda olduğuna vurgu yapan Alper Coşkun, “Avrupa ve Türkiye’nin güvenliği iç içe geçmiştir. Sinerji içinde hareket etmek her iki tarafa da yarar sağlayacak” kelamlarıyla Avrupa’nın yine şekillendirmekte olduğu güvenlik mimarisinde Türkiye’yi de dikkate almak zorunda olduğunu, bunun hem Türkiye’yi hem Avrupa’yı daha inançlı hale getirecek bir angajman fırsatına da kapı aralayacağını kaydediyor.

İşbirliğine gölge düşüren itimat erozyonu

Peki Türkiye’nin Avrupalı müttefikleri ile bağlantılarında son yıllarda artan karşılıklı güvensizlik ve yabancılaşmayla derinleşen uçuruma karşın tarafların ortak bir paydada buluşması mümkün mü?

Alper Coşkun’a nazaran bağlardaki kopuşta hem Türkiye’nin yanlış ve agresif dış siyaset tercihleri ve demokratik gerilemesi, hem de Brüksel’in Türkiye’nin yabancılaşmasını şiddetlendiren siyasi başarısızlıkları rol oynadı.

Türk siyasi liderliğinin son 15 yıldaki telaffuz, kimi aksiyon ve siyaset tercihlerinin Avrupa’nın güvenliğine olan taahhüdü ile ilgili kuşkulara yol açtığına dikkat çekilen raporda, buna büyük ölçüde başta dışişleri bakanlığı olmak üzere devlet kurumlarının siyasallaşmasına yol açan başkanlık sistemine geçişin kaynaklık ettiği belirtiliyor.

Türk dış siyasetini belirleme sürecinin artan oranda muhafazakar ve milliyetçi seçmen tabanını konsolide etmek için araçsallaştırılmaya başlandığına, bu sürecin de Türk dış siyasetinde spontane aksiyonlara, karakteristik olmayan tutarsızlıklara ve ani dönüşlere yol açtığı, ülkenin gerçek niyetleri ve genel istikameti konusunda kuşkuların oluştuğu, NATO müttefiki Türkiye’ye inancın erozyona uğramasını da beraberinde getirdiği aktarılıyor.

Coşkun gerçekte Ankara’nın Batı ile bağlarını koparmak istemediğini, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Mart ayındaki bir röportajında ABD Başkanı Trump’ın NATO müttefiklerini rahatsız eden atılımlarını “uyanış çağrısı” olarak nitelendirdiğini ve “NATO’nun dağılması durumunda Türkiye’nin yeni bir Avrupa güvenlik mimarisinin modülü olma arzusuna” vurgu yaptığını anımsatıyor.

“İmamoğlu’nun tutuklanması olumlu ivmeye darbe indirdi”

AKP hükümeti bir yandan Avrupa başkentlerine iş birliği iletileri verirken, öbür yandan iç siyasette gitgide otoriterleşme atılımlarına girişiyor. Siyasi muhalefeti, protesto şovlarını güç kullanarak bastırıyor. Bu bir tezat oluşturmuyor mu?

Alper Coşkun, raporunda bu soruya da cevap veriyor. Aslında Türkiye’nin son devirde AB üyesi ülkelerle ihtilaflara yol açan dış siyasetini gözden geçirdiğini, bununla güvenlik alanında işbirliği için olumlu bir ivme yakanlandığını kaydeden Coşkun, bu bahiste uzun müddettir aralıklı bir tavır sergileyen Paris’in bile yumuşama sinyalleri verdiğine işaret ediyor.

Ancak raporda, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması ve muhalefete artan baskının, Avrupa başşehirlerinde soğuk duş tesiri yarattığına dikkat çekiliyor.

Bu gelişmelerin, Avrupa’da Türkiye ile güvenlik alanındaki işbirliğinin geliştirilmesi tartışmalarına “zarar verdiği”, “Avrupa’nın güvenliğinin geleceği konusunda Türkiye ile daha yakın çalışma fikrinin bile darbe aldığı” belirtiliyor.

Türkiye’nin Batı’ya muhtaçlığı var

Oysa rapora nazaran Türkiye’nin Batı’ya bağımlılığı son devirde daha da arttı.

Artık daha az Batı-merkezli hareket eden Türkiye’nin dünya genelinde farklı aktörlerle alakalarını geliştirmeye çalıştığına, bununla birlikte Ankara’nın hala güvenlik, iktisat, ticaret ve teknoloji üzere alanlarda klâsik Batılı müttefiklerine bağımlılığının devam ettiğine işaret edilen raporda, “NATO’nun bir modülü olmanın sağladığı güvenlik duygusu Ankara için hâlâ büyük kıymet taşımaktadır” sözlerine yer veriliyor.

Türkiye’nin son yıllarda geliştirdiği savunma endüstrisi, insansız hava araçları teknolojisindeki muvaffakiyetleri, bu alanda Avrupa savunması için potansiyel katkısı, raporda bilhassa vurgulanan bahisler ortasında yer alıyor. Bununla birlikte Türkiye’nin “stratejik otonomi” teziyle bu alanda kaydettiği ilerlemenin, Batı’ya bağımlılığını arttırdığına şu tabirlerle dikkat çekiliyor:

“Türkiye muvaffakiyetle ulusal savunma endüstrisini geliştirirken, bu durum paradoksal olarak yüksek teknoloji alanında Batı’ya olan bağımlılığını artırıyor ve Batılı müttefikleriyle olan ömür çizgisini daha kritik hale getiriyor.”

Avrupa’nın ikilemleri

Alper Coşkun raporunda Avrupa’nın da kendi ikilemleri olduğunu hatırlatıyor. AB kriterlerinden uzaklaşan Türkiye’nin kendi dış siyaset maksatlarının peşinden koşması nedeniyle AB üyesi ülkelerle gerginlikler yaşadığını kaydeden Coşkun, şu saptamayı aktarıyor:

“Ancak bu durum, Türkiye’nin kıta için bir güvenlik çarpanı olma potansiyeli olabileceği gerçeğini ortadan kaldırmamakta. Türkiye’nin jeostratejik kıymeti, askeri yetkinlikleri, süratle büyüyen savunma sanayii ve NATO müttefiki olarak edindiği tecrübeleri, onu Avrupa sonlarının dışında kalmasındansa içinde kalması daha yeterli olan bir güç haline getirmektedir.”

Raporda, Türkiye ve Avrupa kıtasının esasen “aynı bütünün entegre parçaları” olduğu, ortak güvenlik meseleleriyle aktif bir biçimde başa çıkabilmek için birbirlerine muhtaçlık duydukları saptamasının da altı çiziliyor. Türkiye’yi Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisinde dışlamanın oluşturacağı riskler de detaylı bir formda raporda sıralanıyor.

Ankara’yı dışlamanın oluşturacağı riskler neler?

Türkiye, Avrupa’yı etkileyen çok sayıdaki bölgesel güvenlik meselesinde “kıtanın birinci savunma hattı” pozisyonunda bulunduğunu, Avrupa’nın güvenliğine ait mevzularda masada yer almanın “doğal bir hakkı” olduğunu savunuyor.

CATS raporunda, “Türkiye, Avrupa güvenliğinin yine tasarlanmasına yönelik süreçlerden dışlamaya yönelik her türlü teşebbüsü reddedecek ve hatta düşmanca görecektir” sözleri yer alıyor, Türkiye’nin Avrupa’nın güvenlik mimarisine entegre edilmemesinden Avrupa kıtasının güvenliğinin de ziyan görebileceği uyarısı dikkat çekiyor.

Raporda Türkiye’nin dışlanmaya vermesi olası reaksiyonlar ve bunların Avrupa ülkelerine oluşturabilecek riskler şöyle sıralanıyor:

“Türkiye reaksiyon göstermekte tereddüt etmeyecektir. Ankara NATO içinde harekete geçmek ve gerekirse Avrupa çıkarlarıyla daha az uyumlu olabilecek başka aktörlerle pratik düzenlemeler yapmak da dahil olmak üzere adımlar atacaktır. Bu durum Türkiye’yi yanlış istikamete itecek, Avrupa’dan uzaklaşmasını hızlandıracak ve müttefikleriyle çatışma rotasına sokacaktır.”

Peki nasıl bir yol izlenmeli?

“Avrupa ve Türkiye’nin yollarını ayrılması için uygun bir vakit değil” görüşüne yer verilen CATS raporunda, “her iki tarafın safları sıkılaştırmak için uğraş göstermesi gereken bir süreçte bulunulduğuna” vurgu yapılıyor.

Avrupa ve Türkiye’nin ortak güvenlik tasalarının, farklılıklardan daha fazla olduğu tespitine yer verilen raporda, işbirliğinin geliştirilmesi gerekliliği “kaçınılmaz” olarak tabir ediliyor, bunun için de siyasi manilerin aşılarak karşılık inancın yine inşasının zorunluğu olduğu kaydediliyor.

Alper Coşkun, “Daha güzel alternatifler olmadığı için, Avrupa ve Türkiye güvenlik alanındaki alakalarını işler hale getirmek zorunda” diyor.

Bunun için raporda iki ayaklı bir strateji öneriliyor: Bir yandan AB ile Türkiye ortasında yapan ve devamlılık arz eden bir diyalog süreci başlatılması gerektiğine işaret ediliyor. Öbür yandan Almanya, İtalya, İspanya, Polonya ve Romanya ile olduğu üzere Türkiye ile iş birliğinin ikili seviyede geliştirilmesi yolunda adımlar atılması gerektiği kaydediliyor.

AB ile Türkiye ortasında başlatılacak diyalog sürecinde, rastgele bir AB üye ülkesinin öncelik verdiği ikili gündemlerden fazla, ortak güvenlik tehditlerine, üçüncü taraf kaynaklı güvenlik problemlerine ve tahlillerine odaklanılması gerektiğine vurgu yapılıyor. Bu sayede AB ile Ankara ortasında ikili diyalog sürecinin canlandırılabileceği belirtiliyor.

Bu sürece paralel olarak da AB üyesi ülkelerle Türkiye ortasında güvenlik alanındaki diyalog ve işbirliğinin pekiştirilmesi öneriliyor. Alper Coşkun, bunun “Türkiye ile AB ortasında köprü kurma fonksiyonu görebileceğini” belirtiyor. Raporda, “Bu, Brüksel ve Ankara ortasında karşılıklı farkındalığı arttıracak ve muhtemelen yanlışsız şartlar altında daha kapsamlı bir işbirliğinin tohumlarını atacaktır” tabirleri yer alıyor.

Ankara’daki siyasi liderliğe uyarı

Bu ortada raporda, Türkiye siyasi liderliğine dikkate alması gereken dikkat cazibeli bir ihtar yer alıyor.

Avrupa’nın artan sınamalar nedeniyle Türkiye’ye gereksiniminin arttığına, lakin Ankara’nın joker kartına sahip olduğunu düşünmemesi gerektiğine vurgu yapılıyor.

CATS raporunda AKP hükümetinin iç siyasette muhalefete ziyan vermek için yargı dahil elindeki her şeyi kullandığı algısına yol açan gelişmelerin, Türkiye’nin milletlerarası alandaki prestijine muazzam ziyan verdiğine, yıkıcı bir tesirde bulunduğuna işaret ediliyor. Türkiye’nin jeopolitik ehemmiyetine ait farkındalığın arttığı bir periyotta yaşanan bu gelişmelerin, Avrupa’da Türkiye’nin lehine olan ivmeyi aksine çevirebileceğine dikkat çekiliyor.

Alper Coşkun’a nazaran Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisinde kelam sahibi olma konusunda Ankara’nın önünde “bir daha asla gelmeyebilecek bir fırsat” var. Emekli büyükelçi, “Türkiye elini akla yatkın oynamalı. Yüksek demokratik standartlara bağlı olduğunu ortaya koymalı. Avrupa’ya atfettiği ehemmiyetin, ayrıyeten kendisinin Avrupa için taşıdığı ehemmiyetin, yalnızca askeri donanımdan ibaret olmadığını göstermeli” diyor.

Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisi ve Türkiye paradoksu

Benzer İçerikler