Rus ekonomisinin kurtarıcıları: Çin, Hindistan ve Türkiye

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin başlamasının üzerinden üç yıl geçti. O vakitten beri Moskova için dünyayla olan ticari alakaları esaslı bir değişime uğradı. Ekonomik Kompleksite Gözlemevi’ne (OEC) nazaran, 2021’de Rusya ihracatının neredeyse yarısı, Belarus ve Ukrayna dahil, Avrupa ülkelerine yapıldı. Bu ihracatın büyük kısmı, başta ham petrol ve gaz olmak üzere güç eserleriydi.

2023’ün sonunda, yani Ukrayna savaşının başlamasından iki yıldan kısa bir müddet sonra ise tablo büsbütün değişti. OEC’nin yakın vakitte yayınlanan sayıları, Çin ve Hindistan’ın, Rusya’nın en kıymetli ihracat pazarları haline geldiğini gösteriyor. Moskova’nın toplam ihracatının neredeyse yarısı artık bu iki ülkeye yapılıyor.

Buna nazaran, Hindistan’ın hissesi yaklaşık yüzde 33 olurken Çin’e yapılan ihracat yüzde 17’leri buldu. 2021’deki Ukrayna’ya saldırısından evvel, Rusya’nın ihracatının yaklaşık yüzde 15’i Çin’e, yüzde 2’sinden daha azı ise Hindistan’a yapılıyordu.

Verilere nazaran, 2023’te Avrupa ülkelerinden gelen eserler Rusya ithalatının yalnızca yüzde 15’ini oluşturdu. Meğer iki yıl evvel bu oran neredeyse yüzde 50’ydi.

OEC şimdi 2024 için datalarını açıklamadı. Lakin Bruegel niyet kuruluşunun Rus Dış Ticaret Takipçisi üzere başka kaynaklardan elde edilen sayılar, 2023’e kıyasla şartların pek değişmediğini gösteriyor.

Türkiye de yeni gözdeler arasında

Mevcut ticaret dataları, sırf resmî istatistiklere dayanıyor. Bu, Rusya’nın “gölge gemilerinin” sevk ettiği kayıt dışı petrolün buna dahil olmadığı manasına geliyor. Gölge gemilerin petrol ihracatı dahil edilebilseydi, muhtemelen Hindistan ve Çin’in Rusya’dan yaptığı ithalat oranı çok daha yüksek olurdu.

Kiev Ekonomi Okulu (Kyiv School of Economics) tarafından açıklanan datalarına nazaran, Rus ham petrol ihracatının en az yüzde 70’i deniz yoluyla, çoğunlukla eski ve sigortasız gölge gemilerle yapılıyor. Bunun yüzde 95’ine yakını Hindistan, Çin ve Türkiye’ye gidiyor.

Rusya’nın 2022’den bu yana yeni ticaret yönelimi iki faktöre dayanıyor: Avrupa Birliği’nin (AB) artık Rusya’dan doğal gaz ve petrol almıyor. Buna karşılık Çin ve Hindistan, Rusya’dan giderek daha fazla hammadde ithal ediyor.

AB, Rus ham petrolü ithalatı yüzde 90 azaldı. AB, gaz konusunda da frene basıyor: 2021’de toplam gereksinimin yüzde 40’ı Rusya’dan karşılanırken bu kıymet üç yıl sonra yalnızca yüzde 15’ti.

Bruegel fikir kuruluşunun Rus Ticaret Takipçisi’ni denetleyen Zsolt Darvas, DW’ye verdiği demeçte “Ticaret, Batı’dan bu ülkelere yönlendirildi” diyor ve ekliyor:

” Başta Çin olmak üzere, Türkiye ve Kazakistan üzere Rusya’ya yaptırım uygulamayan kimi ülkeler, Moskova ile ticaretlerini kıymetli ölçüde artırdı.”

OEC sayılarına nazaran, Rusya’nın Türkiye’ye ihracatı yüzde 4,2’den (2021) yüzde 7,9’a (2023) yükselirken Kremlin yanlısı ülkeler olan Kazakistan ve Macaristan’a yapılan ihracatta, 2021’den bu yana az fakat istikrarlı bir artış kaydedildi.

“Rusya artık Çin’in vasalı”

Bu devirde Rusya için hem ticarî hem de jeopolitik olarak en kıymetli değişiklik, Çin ile münasebetlerindeki yoğunluk oldu. Washington’daki Peterson Memleketler arası İktisat Enstitüsü’nde ekonomist olan Elina Ribakova, DW’ye yaptığı açıklamada, “Rusya artık Çin’in vasalı” diyor.

(Daha güçlü bir devletin muhafazası altına girme durumunu anlatan bir siyaset terimi olan “vasal” tabirinin kökeni, Ortaçağ’a uzanıyor. Avrupa feodal sisteminde, derebeyine hizmet karşılığında kendisine toprak ve köylü (yurtluk) tahsis edilen bireye “vasal” deniyordu.)

Ribakova, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Çin’in, Rus dış ticareti için değeri o kadar istikrarsız hale geldi ki, Pekin idaresi, Moskova üzerinde muazzam bir nüfuz uyguluyor. Çin, Rusya için açık orta en büyük ticaret ortağı pozisyonunda.”

Bruegel niyet kuruluşundan Zsolt Darvas ise Moskova’nın,Batılı ülkelerin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle yüksek teknolojili mallar ve imalat eserleri için giderek daha fazla Çin’e bağımlı hale geldiğine inanıyor:

“Rusya büyük bir ülke, lakin kendi kendine yetecek kapasitesi yok. Bu nedenle bu eserleri öbür bir yerden temin etmesi gerekiyor. Bu ülke de genelde Çin oluyor.”

Ribakova, Çin’in tıpkı vakitte Moskova’ya, Batı mallarının teslimatını kolaylaştırmaya da yardımcı olduğunu varsayıyor. Hem sivil hem de askerî emellerle kullanılabilen “çift kullanımlı” malların bilhassa yaygın olduğunu düşünüyor.

Çin’in Rusya’ya ihracatı da arttı. OEC bilgilerine nazaran, Çin 2023’te Rusya’ya ithal edilen tüm malların yarısından fazlasını sağladı. Bu, 2021’deki sayının iki katı. Türkiye, Kazakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri de 2021’e kıyasla Rusya’ya daha fazla ihracat yapıyor. Hindistan’ın Rusya’ya ihracatının hissesi ise sabit kaldı.

Rusya’nın AB’den yaptığı ithalatın yerini, büyük ölçüde Çin malları alıyor. 2023’te Çin, yaklaşık 105 milyar euro pahasında mal ihraç etti. Bunun yaklaşık yüzde 40’ını, makine ve kesim bileşenleri oluşturdu. Araba, kamyon, traktör ve araba modülleri üzere ulaşım dalı yaklaşık yüzde 20’yi oluşturdu. Buna metaller, plastikler, kauçuk, kimyasal eserler ve dokuma eserleri de ekleniyor.

Çok kutuplu yeni dünya düzeni

Rusya’nın dış ticareti değişmiş ve yeni şartlara ahenk sağlamış olsa da uzmanlar, bunun Rusya’yı daha yeterli bir duruma getirmediğine inanıyor.

Zsolt Darvas’a nazaran, Rusya “hayatta kalabilir”, lakin artık “eskisi üzere tıpkı kalitede ürünler” alamıyor. Bunun da iktisat üzerinde olumsuz tesiri oluyor.

Elina Ribakova, Moskova idaresinin, Rusya için işlerin ekonomik olarak makus gitmediğine inandığını söylüyor:

“Değişen ticaret ortakları, Rusya’nın hedeflediği çok kutuplu bir dünya nizamına geçişi de yansıtıyor. Putin için bu uygun bir yol. Zira Çin ve öbür ülkelerle ittifak halinde olduğu, çok kutuplu dünyayı istiyor.”

Ancak Ribakova, bağımlılığın Rusya’yı savunmasız hale getirdiği konusunda uyarıyor:

“Çin, Rusya için ticarete açılan en kıymetli kapı. Rusya ise Çin için bir tıp hata ortağı, lakin vazgeçilmez değil.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?