Enflasyonla mücadelede TCMB yalnız mı kaldı?

Dünyanın en yüksek enflasyona sahip ülkelerinden biri olan Türkiye’de, AKP hükümetinin Haziran 2023’ten beri ortaya koyduğu “enflasyonla uğraş programı” beklentileri karşılamaktan giderek uzaklaşıyor.

Eylül ayından sonra, Ekim ayı enflasyon bilgileri de yüksek çıkarken, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek liderliğindeki iktisat idaresinin 2024 sonu ve 2025 için öngördüğü enflasyon amaçlarının tutturulması neredeyse imkansız hale geldi.

DW Türkçe’ye konuşan iktisat uzmanlarına nazaran, toplumda enflasyonun düşeceğine dair bir itimat oluşturamayan hükümetin kamu harcamaları konusunda gerekli adımları atmaması nedeniyle, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) enflasyonla çabada yalnız kalmış durumda.

Aylık artış beklentileri aştı

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Ekim 2024 periyoduna ait enflasyon datalarına nazaran, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) Ekim ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 2,88 artarken, yıllık enflasyon yüzde 48,58 oldu. Son 12 aylık enflasyon ise yüzde 62,02 olarak gerçekleşti. Tıpkı devirde Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ise aylık bazda yüzde 1,29; yıllık bazda ise yüzde 32,24 arttı. Eylül ayında tüketici enflasyonunun yüzde 2,97 artarak beklentilerin üzerinde gerçekleşmiş, yıllık enflasyon ise yüzde 49,38 ile Temmuz 2023’ten bu yana birinci kere siyaset faizi olan yüzde 50’nin altına gerilemişti.

Bağımsız Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAGrup) ise ekim ayında enflasyonun aylık bazda yüzde 5,57 artarken, yıllık enflasyonun yüzde 89,77 olarak gerçekleştiğini açıkladı.

En yüksek artış giysi ve gıdada

TÜİK bilgilerine nazaran, Ekim ayında aylık bazda en yüksek artış yüzde 14,32 ile giysi ve ayakkabı kümesinde oldu. Giysi ve ayakkabı kümesini yüzde 4,33 ile besin ve alkolsüz içecekler, yüzde 3,52 ile haberleşme izledi. Yıllık olarak bakıldığında ise Ekim ayında en yüksek artış yüzde 93,6 ile eğitim kümesinde kaydedildi. Eğitim kümesinin akabinde yüzde 89,39 ile konut; yüzde 62,09 ile lokanta ve oteller oldu.

Endekste kapsanan 143 temel başlıktan Ekim ayı prestijiyle, 26 temel başlığın endeksinde düşüş gerçekleşirken, 7 temel başlığın endeksinde değişim olmadı. 110 temel başlığın endeksinde ise artış görüldü.

Yılmaz ve Şimşek’ten “olumlu” açıklaması

Enflasyon bilgilerine dair bir açıklama yapan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, “Toplumsal refahı artırmak hedefiyle uyguladığımız iktisat programı ile dezenflasyon sürecinin önümüzdeki periyotta daha da güçlenmesini ve tek haneli enflasyon gayemize ulaşmayı hedefliyoruz” diye konuştu.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise, Ekim ayı enflasyon datalarını değerlendirirken; kira ve eğitim kümesinde yıllık artışların enflasyondaki düşüşü sonlandırdığını belirtti ve “Katılıkların giderilmesi vakit alıyor lakin bu mevzudaki gelişmeler olumlu” dedi.

Mehmet Şimşek ve Cevdet YılmazFotoğraf: DHA

Enflasyon gayeleri hayal mi oldu?

TCMB, 2024 sonu için enflasyon beklentisini yüzde 38, 2025 sonu beklentisini yüzde 14 olarak açıklamıştı. Hükümetin önümüzdeki 3 yılı kapsayan Orta Vadeli Program’ında (OVP) ise enflasyonda 2024 sonu için yüzde 33 olan maksat yüzde 41,5’e yükseltilmiş, 2025 sonu için de yüzde 17,5 olarak açıklanmıştı.

Peki son açıklanan bilgiler ışığında, hükümetin ve TCMB’nin enflasyon gayelerine ulaşılması mümkün mü?

Eski Merkez Bankası Başekonomisti Prof. Dr. Ali Hakan Kara, toplumsal medya hesabından yaptığı değerlendirmede, iktisat idaresinin enflasyon gayelerinin tutturulamayacağını söz etti. Prof. Kara, “Bugünkü enflasyon verisinden sonra bu yılı yüzde 44 civarında kapatacağımız muhakkak oldu. OVP’de bu yılın maksadı yüzde 33’tü. Böylelikle gayenin 1/3 oranında üzerinde kalmış olacağız. Üstelik bu sapmayı döviz kurunun ve petrol fiyatlarının iddialardan daha düşük olduğu bir yılda yaşadık” değerlendirmesinde bulundu.

“Hükümetin programı itimat vermiyor”

DW Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Öner Günçavdı’ya nazaran de, hükümetin enflasyonla uğraş konusunda atması gereken adımları atmaması nedeniyle yıl sonu enflasyon gayesinin tutması mümkün görünmüyor.

Öner GünçavdıFotoğraf: Privat

“Enflasyonla gayret programı” ismi verilen programın “prematüre” doğduğunu ve barındırdığı eksikler nedeni ile toplumda inandırıcılık sağlayamadığını söz eden Prof. Günçavdı, “Enflasyonla mücadele edecekseniz, öncelikle önemli bir destekleyici mali siyaset gerekli. Hükümet başta kamu harcamaları olmak üzere, bu mali politikayı uygulamaktan kaçıyor. Zira bir taraftan büyümeyi de sürdürmeye çaba ediyorlar. Siyasi olarak amaçları var. Bu tabloya bakıldığında enflasyonla uğraş için elimizde Merkez Bankası’nın para siyasetinde öteki bir şey kalmıyor” diye konuşuyor.

“Beklenen düzgünleşme sağlanamıyor”

Enflasyonu kalıcı olarak düşürmek konusunda Fatih Karahan başkanlığındaki Merkez Bankası idaresinin yalnız kaldığını vurgulayan Prof. Günçavdı, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Hükümet hemen faizleri daha makul düzeye çekmek istiyor. Lakin enflasyonla uğraşta eksik kalan adımlar yüzünden enflasyonda beklenen güzelleşme sağlanamıyor. Bu durum da ekonomiyi giderek daha fazla zorluyor. Bu türlü giderse durum makus olacak. Hükümetin misyon ziyanları giderek büyüyecek ve daha fazla para basmakla sonuçlanacak. Enflasyonla uğraş programına sürdürülebilir bir gelir programı koymadan, kamu harcamalarında ve tekrar belirlemelerde kayda kıymet düzenlemeler yapmadan enflasyonun düşeceğine kimseyi inandıramazsın.”

Citi: TCMB gereğince desteklenmiyor

Yalnızca yurt içinde değil, memleketler arası piyasalarda da Türkiye’nin enflasyonla uğraşında Merkez Bankası’nın yalnız kaldığına dair yorumlar yapılmaya başladı.

Uluslararası finans kurumu Citi’nin ekonomistleri İlker Domaç ve Gültekin Işıklar tarafından yayınlanan notta, Türkiye’de hükümetin maliye ve gelirler siyasetlerinin TCMB’nin enflasyonu düşürme uğraşlarını gereğince desteklemediğine vurgu yapıldı.

Para siyasetine çok bağımlılığın ekonomik zorlukları büyütebileceği ikazında bulunan Citi ekonomistleri, yayınladıkları enflasyon notunda, “Yetersiz mali siyaset dayanağı, Merkez Bankası’nın sıkı duruşunu ‘gerekenden daha fazla süre’ sürdürmesine yol açabilir yahut indirim döngüsü başladığında erken gevşeme algılarına yol açabilir” değerlendirmesine yer verdi.

Merkez Bankası 8 Kasım’da ne bildiri verecek?

Peki, hükümet ve TCMB enflasyon maksatlarında baş gösteren bozulmayı aksine çevirebilir mi?

Güldem AtabayFotoğraf: Privat

Bu noktada TCMB’nin 8 Kasım’da yayınlayacağı yılın son “Enflasyon Raporu”nda hükümete ve piyasalara verilecek iletiler büyük ehemmiyet taşıyor. DW Türkçe’ye konuşan Ekonomist Güldem Atabay’a nazaran, enflasyonla uğraşta başarılı olmak konusunda şimdi “iş işten geçmiş” olmasa da, işler giderek zorlaşıyor.

Hem 2024 sonunda hem de 2025 sonunda gerçekleşecek enflasyonun iktisat idaresinin beklentilerinin çok üzerinde olacağına işaret eden Atabay, “Son 15 ayda Merkez Bankası’nın para siyasetini değiştirmiş olmasının elbette enflasyon üzerinde tesiri var. Lakin tek başına kâfi olamıyor. Bundan sonra Merkez Bankası hükümete ya ‘bana takviye vermiyorsun, ben de enflasyon amacımı üst çekiyorum’ diyecek, ya da ‘senin beklediğin faiz indirimini geciktireceğim’ diyerek bir ikaz yollayacak” biçiminde konuşuyor.

“Erken faiz indirimi olursa, savaşı kaybederiz”

Enflasyonda giderek “korkulan senaryo”nun yaşanmaya başladığına dikkat çeken Güldem Atabay, şunları lisana getiriyor:

“Henüz enflasyon denetimden çıktı diyemeyiz lakin enflasyonun düşeceğine dair güvensizlik, hükümet siyasetlerine dair güvensizlik sürüyor. Bu nedenle 2025’de Türkiye’de enflasyonun yüzde 30’lara saplanıp kalma ihtimali artıyor. İktisat idaresi beklentileri yönetemiyor. Zira enflasyonla topyekun savaşıldığına dair bir algı yok. Ben Merkez Bankası’nı çok yalnız görüyorum. Bu süreçte bir de hükümetin zorlamasıyla bir faiz indirimi olursa, işte o vakit enflasyon denetimden çıkar ve biz bu savaşı kaybetmiş oluruz.”