Erdoğan Trump’ın “dostu” olarak kalacak mı?

Donald Trump’ın 20 Ocak’ta ABD başkanlığını devralmasıyla birlikte Türkiye-ABD bağlarında de yeni bir periyot başlıyor.

Ankara’da beklenti, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Trump ortasında önderler seviyesindeki diyalog ve ikili temasların yine canlanacağı istikametinde.

Erdoğan, kendisine aralı bir hal alan Joe Biden’ın başkanlık vazifesine veda etmesiyle birlikte Beyaz Saray’ın kapılarının bir sefer daha kendisine açılmasını bekliyor.

Trump ve Erdoğan, birbirlerini “dost” olarak nitelendiriyor. Lakin Trump’ın birinci başkanlık periyodunda Ankara-Washington sınırında yaşanan S-400 ve Rahip Brunson üzere krizler bağlara o denli darbe vurdu ki, oluşan hasar hâlâ giderilebilmiş değil, yakın gelecekte giderilip giderilemeyeceği de belgisiz.

“Trump yapmak istediğini zora sokan herkesi harcayabilir”

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Dış Siyaset Araştırma Enstitüsü’nün (FPRI) Başkanı Aaron Stein, “Henüz bağlantıların önümüzdeki dört yılda nasıl gelişeceğini söylemek için erken. Suriye’de muhtemel bir atağı Ankara’yı çözmek zorunda kalacağı yeni problemlerle karşı karşıya getirebilir. Rusya Ankara’nın NATO’nun geri kalanından farklı yaklaştığı bir tehdit olmayı sürdürüyor, Trump’ın olası NATO siyaseti da belirsizliğini koruyor. Yani her kim Trump’ın başkanlığı devrinde iki ülke bağlantılarının geleceği ile ilgili şimdiden kesin kararlarda bulunuyorsa palavra söylüyor. Zira kimse sahiden ne olacağını bilmiyor” diyor.

Washington merkezli Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Türkiye Çalışmaları Merkezi Yöneticisi Gönül Tol ise “Donald Trump yapmak istediklerini zora sokan herkesi basitçe harcayabilir, buna ‘dostum’ dedikleri de dahil” müşahedesini aktarıyor.

Bugün Gazze’de ateşkesten kelam edilmesinde Trump’ın Netanyahu’ya uyguladığı ağır baskının tesirli olduğuna işaret eden Tol, “Oysa bildiğiniz üzere Trump için ‘Netanyahu ne isterse yapar’ deniyordu… Münasebetiyle Türkiye ile münasebetlerinde de tıpkı şey geçerli. Trump ‘dostum’ der fakat şayet Erdoğan Trump’ın ajandasını bozacak bir şey yaparsa işte o vakit işler değişir” değerlendirmesini yaptı.

Ankara-Washington çizgisindeki en riskli bahis: Suriye düğümü

Trump’ın “ajandasını bozabilecek” riskli mevzuların başında Suriye’de yaşanması beklenen gelişmeler yer alıyor.

Ankara, terör örgütü PKK’nın Suriye uzantısı olduğunu söylediği Suriye Demokratik Güçleri (SDG) bünyesindeki YPG’nin tasfiye edilmesini istiyor. Erdoğan, Türkiye ile yakın alakalara sahip HTŞ’nin Şam’da idaresi ele geçirmiş ve geçmişte Amerikan askerlerini Suriye’den çekmek istediğini söyleyen Trump’ın ABD başkanlığını yine üstlenecek olmasını, harekete geçmek için bir fırsat olarak görüyor.

Peki Ortadoğu’daki savaşlarla uğraşmak istemediğini söyleyen Trump, ABD askerlerini sahiden de Suriye’den çeker mi?

Bu soruyu yanıtlayan Gönül Tol, “Trump “savaşları bitiren lider’ imajını çok fakat çok önemsiyor. Suriye’den çekilerek bu imajını pekiştirmek isteyecektir ve şayet çekerse, ABD-Türkiye ilgilerinde muhtemelen yeni bir sayfa açılabilecek” öngörüsünü lisana getiriyor.

“Erdoğan’ın Suriye tahayyülü esasen Trump’ın istekleri istikametinde. Lakin alakalar kırılgan bir yer üzerine inşa ediliyor. Dikkat etmek lazım” diyen Tol, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Trump, Suriye’den çekilirken ‘Türkiye 10 bin asker daha yığdı, IŞİD’lilerin tutulduğu hapishaneleri Türkiye koruyacak, bakın ben Amerikan askerini konuta getiren liderim’ demek isteyecektir. Lakin çekildikten sonra SDG ve Şam’daki idare anlaşamaz ve Türkiye bir operasyon yaparsa işte o vakit işler değişir. Zira kongrede ‘Suriye’de Erdoğan Kürtlere saldırıyor’ sesleri yükselecektir. İşte o noktada Trump için Erdoğan’a ‘dostum’ demiş olmasının da bir manası kalmayacak.”

Trump’ın grubunda dikkat çeken mesaj

Washington’dan Çarşamba günü Trump’ın dışişleri bakanı olarak aday gösterdiği Marco Rubio’dan Erdoğan’a Suriye konusunda kritik bir ihtar geldi.

Rubio, ABD Kongresi’ndeki oturumda adaylığı ile ilgili onay süreci kapsamında senatörlerin sorularını yanıtlarken Suriye’de istikrar istediklerine, SDG’ye dayanağın süreceğine vurgu yaptı, bölgede Kürtlerle ilgili çok hassas bir ateşkesin mevcut olduğunu söyleyerek, “Bunun sürdürülmesi kıymetli. Bence Erdoğan’a bu oturum vesilesiyle ABD’de iktidarın el değiştirmesini, var olan muahedeleri ihlal etmek için kullanabilecekleri bir fırsat olarak görmemesi gerektiği iletisini erkenden vermek önemli” kelamlarını kaydetti.

Türkiye’nin YPG’nin tasfiyesi için gündeme getirdiği formülün yeni olmadığını, bunun Rusya arabuluculuğunda da yapılmaya çalışıldığını söyleyen Gönül Tol ise şu tahlili aktarıyor:

“Bu müzakereleri tıkayan Kürtlerin ‘Biz özerk yapımızı korumak istiyoruz’ diyerek takındıkları tavırdı. YPG’ye bu yüreği veren ABD’ydi ve birebir vakitte Rusya ve Esad rejimiyle çalıştıkları alanlar vardı. Artık rejim ve Rusya artık yok, şayet ABD de Suriye’den ayrılırsa YPG o kadar zayıflayacak ki bir uzlaşıya girmek zorunda kalacak. Kürtler federasyon istiyor lakin Şam’da bunu istemeyen bir idare var. Ortada bir düğüm var. Bunun çözülmesi için Kürtlerin bir formda angaje edilmesi, federasyon talebinden vazgeçmesi gerekiyor. Bu düğümü çözecek olan ABD’nin çekilmesi olur, ortaya çıkacak yeni denklemde Kürtler taleplerini yine gözden geçirmek zorunda kalır.”

Erdoğan’ın Suriye siyaseti yeni sınamalara yol açabilir mi?

Aaron Stein ise Türkiye’nin SDG’ye yönelik telaffuzlarının gerçek bir politikayı yansıtmadığı görüşünde.

Stein, “Dışişleri Bakanı Fidan, SDG’nin silahsızlanması, yabancı savaşçıların ülkelerine geri dönmesi gerektiğini, SDG koalisyonunun muhtemelen Arap olan kısımlarının de Suriye ordusuna entegre edilebileceğini söylüyor. Yabancı savaşçıların büyük bir kısmı Türkiye’den. Ankara hakikaten meskenlerine dönmelerini mi istiyor? Bizim bildiğimiz ölmelerini istediği. Siyaset ve telaffuz ortasında çok ancak çok fazla mayınlı alan, o denli ki Irak’ta olabildiği kadarını öldürmek dışında nitekim bir siyaseti varmış üzere görünmüyor. Adil olmak gerekirse, dünyanın büyük bir kısmının Suriye’deki IŞİD savaşçılarına muamelesinin de misal olduğunu söylemek lazım, yani aslında Ankara mevcut global normlara uygun davranıyor” diyor.

Ortadoğu’nun artık ABD’nin öncelikleri ortasında yer almadığına, Suriye’de daha etkin olmak isteyen Erdoğan’ın bunu yapabileceğine işaret eden Stein, “Ama Suriye’deki mevcut durumu güzel anlamalıyız. Burada kelam konusu olan, çökmüş bir devletin artık El Kural’ın eski bir kolu tarafından yönetiliyor olması” diyerek şu ikazda bulunuyor:

“ABD’de birçokları bunu büyük bir kuşkuyla yaklaşıyor. HTŞ’nin Suriye’nin tamamını denetim edebileceğine ikna olmuş değilim. Ankara, bunun mümkün sonuçlarıyla gayret etmek zorunda kalabilir: Müttefikine tüm çıkarlarını empoze edemezken, tıpkı vakitte bunun sonucunda oluşması olası güvenlik sınamalarını miras almak gibi…”

Trump Türkiye’ye yaptırımları kaldırır mı?

Ankara için Trump periyodunda tahlile kavuşturulması bakımından aciliyet taşıyan bir öteki mevzu da ABD’nin Türkiye’ye Rusya’dan satın aldığı S-400’ler nedeniyle uyguladığı CAATSA yaptırımlarıyla ilgili. Ankara yaptırımların kaldırılmasını istiyor.

Gönül Tol, “Trump’ın yaptırımların kaldırılması için ya Erdoğan’dan S-400’lerin hiç kullanılmayacağı taahhüdünü alması gerekecek ya da kongreye bunların Türkiye toprakları dışına çıkartıldığını bildirmesi gerekecek” diyerek bu tarafta bir gelişme olmasını çok da mümkün görmediğini söylüyor.

Aaron Stein ise “CAATSA, Trump’ın kongre kararı olmadan bu yaptırımları kaldıramamasını sağlamak üzere tasarlanmıştı. Üstelik kongre son olarak Rusya’ya uygulanan yaptırımları tek başına kaldırımasını engellemek için bu yaptırımları ‘Trump’a dayanaklı’ hale getirdi. Hasebiyle bu yaptırımları kaldırılması için Türkiye’nin taviz vermesi gerekiyor” diyor.

ABD’nin Ankara’yı kızdıran Kıbrıs ve Yunanistan stratejisi

Ankara-Washington çizgisinde ABD’nin Yunanistan ve Kıbrıs ile güçlenen stratejik işbirliği nedeniyle artan tansiyonun de sürmesi bekleniyor.

Biden vazife müddetinin sona ermesine bir kaç gün kala Kıbrıs’a daha ucuza silah satışına imkan tanıyan kararnameyi imzaladı.

Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) uzmanlarından Nicholas Danforth, ABD’deki idarelerinin Türkiye ile bağlar kötüleştikçe Yunanistan ve Kıbrıs ile bağları geliştirme gayretlerini iki katına çıkardıklarına dikkat çekerek yeni Trump idaresinin, Erdoğan ve Trump ortasındaki ferdî bağlantıdan bağımsız olarak önümüzdeki periyotta de bu siyasetini sürdüreceğini söylüyor.

Danforth, “Washington’da kimilerine nazaran bu eksen kayması Türkiye’de giderek kuşkulu hale gelen üs erişimine alternatifler sunmayı amaçlıyor. Öbürleri için daha tezli amaç Türkiye’yi tahdit edebilmek” diyor.

Türkiye “Şii Hilali’nin” yerine almaya mı aday?

Bu ortada Suriye’deki gelişmeler yeni bir tartışmanın da fitilini ateşledi. Türkiye’nin bölgede pozisyonunu güçlendirdiği, Ortadoğu’da ABD’nin de zayıflatmak istediği “Şii Hilali” yerine “Türkiye’nin öncülüğündeki Sünni Müslümanların” daha güçlü bir pozisyon elde edebileceği tez ediliyor.

Aaron Stein, Ortadoğu’daki Sünni idarelerin Erdoğan’dan çok hoşlanmadıklarını, zorunda oldukları için onu tolere ettiklerini, hatta kimi durumlarda “sağladıkları nakit akışlarıyla Türk siyasetlerinin kimi ögelerini satın aldıklarını” söylerken, Ankara’nın Sünni bir bölgesel siyasete öncülük edeceğini öne sürmenin, Arap Baharı’nın başlangıcında aklı başında insanlara bulaşan miyopluğu andırdığını kaydediyor.

Nicholas Danforth ise Ankara’nın Trump grubunu Türkiye’nin bölgede artan rolünün İran’ın tesirini sonlandırdığı, bunun birebir vakitte ABD için kar olduğu konusunda ikna edip etmeyeceğini bekleyip görmek gerekeceğini söylerken, İsrail ile artması beklenen tansiyonların Ankara’nın bu tezini zayıflatabileceğine işaret ediyor.

Nicholas Danforth, DW Türkçe’ye değerlendirmesini şu dikkat alımlı sözlerle tamamlıyor:

“İdeolojik olarak Trump ve Erdoğan, ABD dış siyasetindeki liberal uluslarasıcılık geleneğine zıtlıkta hemfikir. Lakin bundan sonrası konusunda anlaşamıyorlar. Bu da ABD ve Türkiye’nin Ukrayna’daki savaşı sona erdirmek için Putin’le birlikte çalışma konusunda hemfikir olacakları manasına geliyor. Lakin Gazze’de çatışan medeniyet taahhütleri konusunda ayrışmaya devam edecekler.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?

Erdoğan Trump’ın “dostu” olarak kalacak mı?

Benzer İçerikler